Bài 1: Sáu điều người bệnh đái tháo đường nên làm trong dịp Tết
Người Việt Nam thường gọi là “Ăn Tết” và “Chơi Tết”, nên nhiều người thường có sự thoải mái trong chế độ ăn uống và sinh hoạt trong những ngày Tết. Với người bình thường, điều này ít gây ảnh hưởng đến sức khỏe nhưng với người bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) thì những thay đổi nhỏ về lối sống hoặc lơ là điều trị đều có nguy cơ gây rối loạn đường, khiến người bệnh bị các biến chứng nặng và phải nhập viện cấp cứu. Để có thể đón Tết vui vẻ và an toàn cùng gia đình, người bệnh đái tháo đường cần lưu ý 6 điều nên làm như sau:
1. Nên duy trì chế độ ăn lành mạnh:
Chế độ ăn có ảnh hưởng lớn nhất đến đường huyết, và các món ăn ngày Tết thực sự là cạm bẫy với người bệnh đái tháo đường vì đều rất ngon nhưng lại có nhiều đường, nhiều tinh bột như bánh chưng, xôi gấc, bánh kẹo, mứt tết, ô mai... Để tránh làm tăng đường huyết, người bệnh đái tháo đường nên:
- Không phải kiêng khem nhưng chỉ nên ăn với lượng vừa phải bánh chưng, miến, cơm
- Ăn tăng các đồ ăn có nhiều chất xơ như rau xanh, xúp lơ, ăn vừa phải măng
- Không nên ăn bánh, kẹo, sô cô la, mứt
- Khi thấy đồ ăn ngon và muốn ăn nhiều hơn bình thường thì nên tiêm tăng khoảng 2 đơn vị insulin trước bữa ăn đó
- Không ăn sát giờ đi ngủ đêm
- Một điều quan trọng là cần ăn đúng giờ, và đủ số bữa mỗi ngày để việc uống thuốc hạ đường huyết hoặc tiêm insulin được duy trì.
2. Nên giữ thói quen vận động, tập thể dục:
Tập thể dục cùng với chế độ ăn được coi là nền tảng của mọi phác đồ điều trị ĐTĐ. Tuy nhiên trong ngày Tết mọi người thường ngồi nhiều hơn do phải thường xuyên ngồi tiếp khách hoặc các bữa ăn kéo dài. Cũng có người sẽ ngủ nhiều hơn. Để khắc phục, họ có thể:
- Không ngồi quá 30 phút, hãy đứng dậy đi dạo một vài vòng trong nhà
- Duy trì thói quen làm việc nhà như nấu ăn, quét nhà, chăm cây
- Đi bộ khi đi chúc Tết hàng xóm trong làng, trong phố
- Trừ ngày mùng 1 quá bận rộn, hãy duy trì được các thói quen đi bộ, chạy... Điều tốt là với xu hướng ăn Tết hiện đại, mọi người sẽ không mất quá nhiều thời gian cho việc bếp núc, nấu cỗ mà sẽ dành nhiều thời gian hơn để nghỉ ngơi, du lịch.
3. Nên tiêm và uống thuốc đầy đủ và đúng giờ, cả thuốc đái tháo đường và các thuốc tim mạch, mỡ máu...:
Sử dụng các thuốc đái tháo đường đầy đủ và đúng giờ là điều kiện tiên quyết để giữ đường huyết ở mức cho phép, nhờ đó tránh được các biến chứng của đái tháo đường. Trong những ngày Tết, người bệnh ĐTĐ rất hay bị quên uống hoặc tiêm thuốc hạ đường huyết do thức khuya, dậy muộn, giờ ăn bị xáo trộn hoặc mải chơi nên không nhớ đã uống thuốc chưa...nhưng phổ biến nhất là quên mang thuốc khi đi chơi hoặc chúc Tết, hoặc đi chơi về muộn hơn dự kiến nên đến bữa ăn mà không có thuốc. Để tránh sai lầm nguy hiểm này, người bệnh nên:
- Tốt nhất là nên giữ thói quen sinh hoạt (ngủ, thức dậy và ăn) đúng giờ hoặc chỉ muộn hơn một chút.
- Cách khác là đặt lịch nhắc uống thuốc trên điện thoại để không bị quên
- Để tất cả các thuốc cần thiết đủ dùng trong ít nhất 1 ngày vào một chiếc túi và luôn mang theo khi ra khỏi nhà.
- Người nhà người bệnh cũng cần lưu ý nhắc họ việc uống thuốc khi đến giờ
Lưu ý là không chỉ thuốc đái tháo đường, các thuốc điều trị tăng huyết áp hay mỡ máu, thuốc tim mạch... cũng rất quan trọng và người bệnh ĐTĐ bắt buộc phải được dùng đầy đủ và đúng giờ.
4. Nên đo đường huyết thường xuyên:
Đường huyết cao là thủ phạm trực tiếp và nguy hiểm gây ra nhiều biến chứng ở người bệnh ĐTĐ. Mục tiêu đường huyết mọi người bệnh cần đạt trước các bữa ăn là từ 4,4 – 7,2 mmol/L và sau ăn là dưới 10,0 mmol/L. Tuy nhiên chỉ khi đường huyết rất cao (thường > 19,5 mmol/L) hoặc rất thấp (< 4,0 mmol/L) thì người bệnh mới có các triệu chứng như mệt, đái nhiều, khát nước, mà khi có các biểu hiện này thì thường bệnh đã nặng rồi. Vì vậy họ cần đo đường huyết mao mạch ít nhất 1-2 lần mỗi ngày, ưu tiên đo vào trước các bữa ăn cũng là trước khi uống thuốc hoặc tiêm insulin để biết đường huyết của mình có tốt không và có cần tăng hay giảm liều thuốc đái tháo đường không. Ngoài ra, bất cứ khi nào người bệnh đái tháo đường ăn nhiều hoặc thấy mệt, đói hay bị rối loạn tiêu hóa... thì cũng cần đo đường huyết ngay.
Hiện nay có các máy đo đường huyết liên tục (CGM) sẽ tự động cung cấp các kết quả đường huyết mỗi 1-5 phút nên rất hữu ích cho người bệnh trong việc điều chỉnh kịp thời chế độ ăn uống trong những ngày Tết nhưng giá thành còn khá đắt.
5. Nên đi ngủ đúng giờ:
Mất ngủ hoặc ngủ muộn đã được chứng minh là yếu tố làm đường huyết cao và dao động. Tuy nhiên tình trạng thức rất khuya, ngủ rất muộn là khá phổ biến ở mọi người, trong đó có nhiều người bệnh đái tháo đường. Đáng ngại là người thức khuya thường có thêm các bữa ăn phụ làm tăng đường huyết và sáng hôm sau dậy muộn sẽ bỏ bữa ăn sáng và không uống thuốc.
Trừ đêm Giao thừa là ngoại lệ duy nhất thì người bệnh đái tháo đường nên đi ngủ đúng giờ, và sáng hôm sau cũng không nên ngủ muộn hơn ngày thường quá 1 giờ. Lưu ý là ngủ dậy sớm sẽ mang đến cơ hội được trải nghiệm ngày Tết vui vẻ, đầm ấm, thay vì 3 ngày Tết chỉ quanh quẩn trên giường, phòng bếp và phòng ăn.
6. Nên đi khám hoặc liên hệ ngay với Bác sỹ khi thấy mệt, sốt
Trong những ngày Tết, các bệnh viện đều luôn duy trì đội ngũ nhân viên y tế trực để đảm bảo việc cấp cứu, khám chữa bệnh cho người dân. Vì vậy, khi có những biểu hiện sau đây thì người bệnh ĐTĐ cần liên lạc ngay với Bác sỹ điều trị hoặc nhập viện điều trị sớm:
- Nôn liên tục trong vòng > 6 giờ, vì có nguy cơ cao bị mất nước
- Đường huyết cao > 15,0 mmol/L liên tục trong 24 giờ
- Có các triệu chứng nghi ngờ bị nhiễm toan ceton như: nôn, đau bụng, thở nhanh và hơi thở có mùi hoa quả thối, rối loạn ý thức
- Bị ngộ độc thức ăn, sốt
- Mệt nhiều nhưng không biết nguyên nhân tại sao và cũng không biết phải làm gì
Người bệnh không nên có quan niệm kiêng kỵ đến bệnh viện trong ngày Tết, đừng để đến khi quá nặng, bị hôn mê do hạ đường huyết hoặc tăng đường huyết quá cao mới đi vào cấp cứu. Khi đó không chỉ người bệnh mà cả gia đình họ cũng sẽ bị “mất Tết”. Bệnh viện Bạch Mai là bệnh viện đa khoa hoàn chỉnh và tất cả các khoa đều có bác sỹ chuyên khoa trực Tết nên người bệnh an tâm khi đến bệnh viện sẽ được hội chẩn, khám chữa bệnh tốt nhất bởi các thầy thuốc chuyên khoa có kinh nghiệm và trình độ chuyên môn cao.
TS. BS Nguyễn Quang Bảy, Trưởng Khoa Nội tiết - Đái tháo đường, Bệnh viện Bạch Mai
