ThS.BS. Phạm Thị Thảo Hương - Khoa Vi sinh, Viện Xét nghiệm Y học, Bệnh viện Bạch Mai sẽ chia sẻ chi tiết, giúp cộng đồng hiểu đúng và phòng ngừa hiệu quả các bệnh lý do ký sinh trùng đường ruột gây ra

Các loại ký sinh trùng đường ruột thường gặp

Ký sinh trùng đường ruột là những sinh vật sống ký sinh trong đường tiêu hóa của con người, chiếm lấy chất dinh dưỡng và gây ra nhiều bệnh lý. Theo ThS. Phạm Thị Thảo Hương, chúng được phân thành các nhóm chính:

Nhóm giun tròn: Có hình ống, thân tròn. Phổ biến nhất là:

Giun đũa: Kích thước lớn, giống chiếc đũa.

Giun tóc: Thân nhỏ như sợi tóc.

Giun móc, giun mỏ: Sống bám vào niêm mạc ruột để hút máu.

Giun kim: Rất thường gặp ở trẻ em.

Giun lươn: Loại giun nguy hiểm có khả năng tự nhân lên trong cơ thể.

Nhóm sán lá: Cơ thể dẹt, hình chiếc lá. Các loại thường gặp là sán lá gan lớn, sán lá gan nhỏ, sán lá phổi, sán lá ruột.

Nhóm sán dây: Cơ thể gồm nhiều đốt nối lại với nhau như một sợi dây. Phổ biến là sán dây lợn và sán dây bò.

Nhóm đơn bào: Ký sinh trùng có cấu tạo chỉ từ một tế bào, ví dụ như amip gây bệnh lỵ.

Thói quen ăn gỏi cá, thịt tái là một trong những nguyên nhân lây nhiễm ký sinh trùng đường ruột

Đường lây truyền và những yếu tố nguy cơ không ngờ tới

“Một trong những lầm tưởng lớn nhất là người thành thị ít có nguy cơ nhiễm ký sinh trùng”, bác sĩ Hương nhấn mạnh. Mỗi khu vực có những yếu tố nguy cơ khác nhau. Nếu người dân ở nông thôn dễ nhiễm các loại giun lây qua đất (giun móc, giun lươn) do tiếp xúc trực tiếp với đất khi làm vườn, đi chân trần, thì người thành thị lại đối mặt với nguy cơ cao từ thói quen ăn uống đa dạng.

Các đường lây nhiễm chính bao gồm:

Lây qua da: Ấu trùng của giun móc, giun lươn có trong đất ẩm có thể chui qua da (thường là kẽ ngón chân, tay) khi tiếp xúc trực tiếp.

Lây qua đường ăn uống (phổ biến nhất):

Ăn rau sống chưa rửa sạch: Các loại rau được bón bằng phân tươi hoặc tưới nước bẩn có thể chứa trứng giun đũa, giun tóc.

Ăn gỏi cá nước ngọt: Đây là nguyên nhân hàng đầu gây nhiễm sán lá gan nhỏ, một bệnh lý phổ biến ở nhiều địa phương Việt Nam.

Ăn các loại rau thủy sinh sống: Các món ăn từ rau cần, cải xoong, ngó sen… chưa được nấu chín có thể chứa ấu trùng sán lá gan lớn.

Ăn thịt lợn, thịt bò tái/chưa nấu chín: Nguy cơ nhiễm sán dây lợn, sán dây bò.

Thói quen mút tay ở trẻ nhỏ, vệ sinh cá nhân kém: Dễ dàng đưa trứng giun kim từ hậu môn vào miệng, gây tái nhiễm.

Uống nước chưa đun sôi: Nguồn nước bị ô nhiễm có thể chứa mầm bệnh ký sinh trùng.

Dấu hiệu nhận biết sớm và các biến chứng nguy hiểm

"Triệu chứng của nhiễm ký sinh trùng thường rất mơ hồ, không đặc hiệu và dễ nhầm lẫn với các bệnh tiêu hóa thông thường khác", bác sĩ Hương lưu ý. Nhiều người thường bỏ qua các dấu hiệu ban đầu, chỉ đến khi bệnh tiến triển nặng mới đi khám.

Dấu hiệu sớm:

Rối loạn tiêu hóa kéo dài: Đau bụng âm ỉ, đầy hơi, khó tiêu, buồn nôn.

Đi ngoài phân lúc lỏng, lúc táo.

Chán ăn, sụt cân không rõ nguyên nhân, cơ thể mệt mỏi.

Dấu hiệu đặc hiệu hơn:

Ngứa hậu môn dữ dội về đêm (đặc trưng của nhiễm giun kim ở trẻ em).

Da xanh xao, thiếu máu (do giun móc hút máu).

Dị ứng, nổi mẩn ngứa trên da.

Biến chứng có thể xảy ra:

Nếu không được điều trị, ký sinh trùng có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng:

Ở trẻ em: Suy dinh dưỡng, còi cọc, chậm phát triển thể chất và trí tuệ.

Thiếu máu nặng: Gây hoa mắt, chóng mặt, suy nhược cơ thể.

Biến chứng ngoại khoa: Tắc ruột (do búi giun đũa), giun chui ống mật gây viêm đường mật, áp-xe gan.

Tổn thương gan nặng: Nhiễm sán lá gan lâu ngày có thể dẫn đến xơ gan, thậm chí ung thư đường mật.

Nhiễm trùng lan tỏa: Đặc biệt nguy hiểm với giun lươn trên những người có hệ miễn dịch suy giảm, có thể gây nhiễm trùng toàn thân và tử vong.

Biện pháp phòng ngừa và điều trị hiệu quả

Phòng bệnh hơn chữa bệnh. Việc chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa là cách tốt nhất để bảo vệ bản thân và gia đình. Bác sĩ Hương khuyến cáo cộng đồng:

Phòng ngừa:

Ăn chín, uống sôi: Đây là nguyên tắc vàng. Tuyệt đối không ăn gỏi cá, thịt tái, tiết canh.

Vệ sinh thực phẩm: Rửa kỹ rau củ quả dưới vòi nước chảy trước khi chế biến. Ngâm rau sống trong nước muối không có tác dụng diệt trứng giun, sán.

Vệ sinh cá nhân: Rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh. Cắt móng tay gọn gàng, sạch sẽ.

Bảo hộ lao động: Đeo găng tay, đi ủng khi làm vườn, tiếp xúc với đất, đặc biệt là ở những vùng đất ẩm.

Quản lý môi trường: Xử lý phân hợp vệ sinh, không dùng phân tươi để bón rau.

Tẩy giun định kỳ: Tẩy giun 6 tháng/lần theo hướng dẫn của bác sĩ, đặc biệt với trẻ em.

Điều trị:

Khi có các dấu hiệu nghi ngờ, người dân không nên tự ý mua thuốc điều trị mà cần đến các cơ sở y tế uy tín để được thăm khám, làm xét nghiệm (xét nghiệm phân, xét nghiệm máu…) để chẩn đoán chính xác loại ký sinh trùng. Dựa vào kết quả, bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp và hiệu quả nhất.

Ký sinh trùng đường ruột là một vấn đề sức khỏe thầm lặng nhưng có thể gây ra những ảnh hưởng lâu dài. Hiểu đúng về các đường lây nhiễm và thực hành lối sống vệ sinh là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe cho mỗi chúng ta./.