Hiện nay, trên thị trường ngoài thuốc lá truyền thống đang tồn tại hai loại thuốc lá thế hệ mới. Đó là thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Hai loại thuốc mới này đang được quảng bá là ít gây độc hại, thậm chí không độc hại. Vậy bản chất thuốc lá thế hệ mới là gì? Có độc hại hay không? PGS.TS. Phan Thu Phương - Giám đốc Trung tâm Hô hấp, Bệnh viện Bạch Mai sẽ có những trao đổi xung quanh vấn đề này.

Thuốc lá điện tử không vô hại như mọi người nghĩ

PV: Xin bác sĩ chia sẻ thông tin về hai loại thuốc lá thế hệ mới?

PGS.TS. Phan Thu Phương: Nói đến thuốc lá thế hệ mới là nói tới thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Đây là hai dạng điển hình của thuốc lá thế hệ mới.

Thuốc lá điện tử: là các sản phẩm cung cấp nicotine điện tử, có cấu tạo bao gồm bộ phận pin, sạc, bộ phận gia nhiệt, dẫn dòng khí; bộ phận chứa ống đựng dung dịch điện tử. Dung dịch này thường chứa nicotine, chất tạo hương, propylene glycol và glycerin thực vật.

Thành phần chính trong thuốc lá điện tử là chất nicotine, đây là chất có khả năng gây nghiện cao tương tự như ma tuý. Độ nặng của thuốc lá điện tử dựa trên lượng nicotine trong dung dịch, được biểu thị bằng miligam trên mililit hoặc tính theo phần trăm. Tuy nhiên, các nghiên cứu cảnh báo rằng các nhãn mác không phải lúc nào cũng cung cấp thông tin chính xác về hàm lượng nicotine. Một số loại vỏ thuốc dùng một lần chứa dạng nicotine cô đặc, gọi là muối nicotine (chúng ta có ví dụ như sau, một vỏ thuốc chứa 5% muối nicotine có thể có 30 đến 50 miligram nicotine, tương đương lượng nicotine trong một đến ba gói thuốc lá thông thường).

Ngoài ra, trong thuốc lá điện tử còn có: glycerin, propylene glycol và hương liệu để tạo mùi hấp dẫn (có đến 15.500 hương liệu khác nhau). Propylene glycol (mặc dù được coi là an toàn trong thực phẩm nhưng không phải để hít) có thể tạo thành propylene oxide, một chất gây ung thư khi được đun nóng và hóa hơi. Glycerin gốc thực vật: khi được đun nóng và hóa hơi, tạo thành acrolein, gây kích ứng đường hô hấp trên.

Các phân tích cho thấy dạng hơi của thuốc lá điện tử vẫn chứa formaldehyde, benzene và nitrosamines (chất đặc biệt có trong thuốc lá và gây ung thư), acetaldehyde và các chất gây ung thư khác, ngoài ra còn có thể có các kim loại nặng, các phân tử siêu mịn và các thành phần độc hại là các yếu tố nguy hại đối với sức khoẻ.

Thuốc lá nung nóng (HTPs): Bên cạnh thuốc lá điện tử, trong những năm gần đây, ngành công nghiệp thuốc lá còn đưa ra thị trường những sản phẩm thuốc lá thế hệ mới gọi là thuốc lá nung nóng với đặc tính là làm nóng thuốc lá ở nhiệt độ đủ cao để sinh ra các hạt khói cho người hút thuốc hít vào qua một hệ thống điện tử. Chúng được nhà sản xuất giới thiệu là sản phẩm ít độc hại hơn so với thuốc lá điếu thông thường. Tuy nhiên đây chỉ là các quảng cáo gây nhầm lẫn, đánh lừa người tiêu dùng. Bản chất các sản phẩm thuốc lá nung nóng này cũng chính là thuốc lá vì vậy chắc chắn gây nghiện như thuốc lá vì có chứa chất nicotine và gây hại đối với sức khoẻ do có nhiều hoá chất độc hại khác tương tự như trong thuốc lá truyền thống.

Theo tổ chức y tế thế giới, thuốc lá nung nóng tạo ra dạng khói có nhiều chất độc giống như trong khói thuốc lá điếu thông thường. Dù thuốc lá làm nóng được nung ở nhiệt độ thấp hơn, nhưng vẫn tạo ra những hóa chất tương tự như trong khói thuốc lá (Acrolein, Volatile Organic Chemicals, Acetaldehyde, Carbon monoxide, Polycyclic Aromatic Hydrocarbons, Heavy metals, Formaldehyde... - một số hóa chất được xếp vào nhóm gây ung thư). Nồng độ một số hóa chất thấp hơn trong thuốc lá điếu thông thường, nhưng nồng độ một số hóa chất khác lại cao hơn, và nồng độ hóa chấp thấp không đồng nghĩa với giảm nguy cơ sức khỏe.

Thuốc lá điện tử được ưa chuộng vì mẫu mã đẹp, hương vị thơm

PV: Xin bác sĩ cho biết những căn bệnh có thể mắc phải nếu sử dụng những thuốc lá thế hệ mới thường xuyên?

PGS.TS. Phan Thu Phương: Như đã phân tích ở trên chúng ta thấy các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới (thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng) đều có chứa các thành phần hoá chất rất độc hại cho sức khoẻ, nhiều hoá chất tương tự như thuốc lá truyền thống, nhiều hoá chất khác với thuốc lá truyền thống. Cụ thể là:

Chất nicotine trong các sản phẩm này là chất gây nghiện mạnh làm cho người sử dụng sẽ trở nên phụ thuộc vào các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới này, đồng thời việc sử dụng chúng có thể dẫn đến hoặc duy trì việc sử dụng các sản phẩm có chứa nicotine khác, bao gồm cả thuốc lá, cũng như tăng nguy cơ sử dụng rượu, ma tuý và các chất gây nghiện khác. Nicotine có thể ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ ở lứa tuổi thanh thiếu niên và thậm chí có thể gây tổn thương bào thai (dẫn đến cân nặng sơ sinh thấp, tăng nguy cơ đẻ non và tăng nguy cơ hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh). Khói thuốc lá thế hệ mới có chứa các chất gây ung thư, làm tăng nguy cơ mắc ung thư phổi, ung thư thanh quản, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, đột quỵ, xuất huyết não, ung thư dạ dày… ở người sử dụng chúng.

Nhiều loại thuốc lá điện tử sử dụng các hương liệu tạo mùi thơm hấp dẫn (mùi bạc hà, cam, dâu tây, sô cô la, caramen…) có thể dẫn đến ngộ độc ở trẻ nhỏ do uống nhầm hoặc kích thích trẻ em, thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử và đây là con đường dẫn đến việc sử dụng các chất gây nghiện khác bao gồm cả hút thuốc lá truyền thống, sử dụng rượu bia, ma tuý,…

Việc sử dụng thuốc lá điện tử có thể gây tổn thương phổi không hồi phục. Tính đến ngày 18/02/2020 đã có đến 2.807 trường hợp nhập viện do tổn thương phổi liên quan đến sử dụng các sản phẩm thuốc lá điện tử được báo cáo cho cơ quan kiểm soát bệnh Hoa Kỳ (CDC) từ 50 bang của nước này, trong số đó có 68 trường hợp tử vong vì bệnh phổi liên quan đến sử dụng thuốc lá điện tử.

Bên cạnh đó, các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới do sử dụng pin để làm nóng và tạo ra dạng hơi, vì vậy cũng làm tăng nguy cơ bỏng và các tai nạn khác, bao gồm các vụ nổ từ thiết bị sạc điện bị lỗi hoặc sử dụng sai. Theo các báo cáo: các vụ nổ/bỏng, chấn thương, gãy xương chiếm tới 2.035 ca ở Mỹ giai đoạn 2015-2017, trong đó nhiều trường hợp tử vong cũng đã được báo cáo. Các phân tích về phơi nhiễm thụ động với khói thuốc lá điện tử cũng cho thấy: người không hút thuốc khi phơi nhiễm thụ động với hơi thuốc lá điện tử hấp thu lượng nicotine tương đương với khi phơi nhiễm với khói thuốc thông thường.

Theo tổ chức y tế thế giới, các sản phẩm thuốc lá truyền thống hay thế hệ mới đều độc hại đối với sức khoẻ và cho đến nay, ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy tác hại của các loại thuốc lá thế hệ mới mà chúng ta đã phân tích ở trên. Đây mới chỉ là những số liệu phát hiện được, trên thực tế chưa có sự thống kê, nghiên cứu đầy đủ, có hệ thống báo cáo về thuốc lá điện tử như thuốc lá điếu thông thường. Đặc biệt, về mặt xã hội, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng với hình thức bắt mắt, nhiều hương vị tạo sự hấp dẫn, có xu hướng nhắm tới đối tượng là giới trẻ với nhiều hình thức tiếp cận bán hàng qua mạng xã hội, internet, qua app điện thoại,… là những hình thức mà giới trẻ thường sử dụng sẽ làm ảnh hưởng xấu đến thế hệ tương lai với những nguy hại về sức khoẻ khi sử dụng, đồng thời tiềm ẩn nguy cơ sử dụng các chất gây nghiện khác như ma tuý, rượu bia,… gây những tác động nghiêm trọng hơn rất nhiều so với thuốc lá truyền thống. Vì vậy, cần phòng ngừa việc sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng ở những người chưa hút, đặc biệt ở trẻ em và thanh thiếu niên.

PV: Xin bác sỹ cho biết thực tế tại Bệnh viện Bạch Mai đã tiếp nhận trường hợp bệnh nhân nào có bệnh lý mà căn nguyên do sử dụng thuốc lá thế hệ mới chưa?

PGS.TS. Phan Thu Phương: Bệnh viện Bạch Mai là cơ sở tiếp nhận điều trị cho nhiều trường hợp bệnh nhân mắc các bệnh lý nặng, phức tạp, trong đó có rất nhiều bệnh lý liên quan đến sử dụng các sản phẩm thuốc lá như các bệnh lý ung thư (K phổi, thanh quản, vòm, thực quản, dạ dày, đại tràng, …), các bệnh lý hô hấp như bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, hen phế quản, …các bệnh lý tim mạch (nhồi máu cơ tim, đột quỵ,..). Bên cạnh việc điều trị bệnh thì việc tư vấn điều trị cai nghiện thuốc lá đóng vai trò rất quan trọng vì đây thường là những bệnh nhân nghiện thuốc lá nặng, việc cai thuốc lá sẽ giúp việc điều trị bệnh đáp ứng tốt, tránh nguy cơ tái phát hoặc tiến triển bệnh nhanh.

Đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới trên thế giới, đặc biệt ở Hoa Kỳ đã báo cáo nhiều trường hợp bệnh nhân nhập viện vì bệnh lý cấp tính, trong đó có nhiều trường hợp tử vong. Ở Việt Nam trong những năm gần đây, tình hình sử dụng các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới cũng có xu hướng gia tăng, đặc biệt trong giới trẻ. Mới đây, Trung tâm Chống độc - Bệnh viện Bạch Mai vừa tiếp nhận nữ bệnh nhân 20 tuổi ở Hà Nội nhập viện trong tình trạng hôn mê sâu, suy tim, tổn thương não lan tỏa tất cả các vị trí, tổn thương gan… Nguyên nhân được xác định do bệnh nhân ngộ độc một chất ma túy thế hệ mới có trong thuốc lá điện tử. Hàng tuần, Trung tâm Chống độc đều tiếp nhận nhiều trường hợp bị ngộ độc khác sau khi sử dụng thuốc lá điện tử như kích thích tăng cường ảo giác, tăng huyết áp, tụt huyết áp, yếu cơ, suy tim, suy thận,…

PV: Được biết, tại Trung tâm Hô hấp đang có Tổng đài tư vấn hỗ trợ cai thuốc lá miễn phí, vậy bộ phận này có hỗ trợ cho người dân cai thuốc lá thế hệ mới hay không, thưa bác sỹ?

PGS.TS. Phan Thu Phương: Về bản chất thuốc lá thế hệ mới cũng là những sản phẩm chứa nicotine làm cho người sử dụng trở nên lệ thuộc đối với chất này giống như sử dụng thuốc lá truyền thống. Vì vậy, việc tiếp cận điều trị cai nghiện cho những người sử dụng các sản phẩm này cũng tương tự như cai nghiện thuốc lá truyền thống, cần kết hợp các phương pháp điều trị nhận thức thay đổi hành vi (các biện pháp tư vấn) và sử dụng các thuốc hỗ trợ cai khi cần. Các chuyên gia tư vấn của Tổng đài tư vấn hỗ trợ cai thuốc miễn phí 1800 6606 - Bệnh viện Bạch Mai đã và đang tiếp nhận hỗ trợ những người dân có mong muốn cai thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng,…

Các chuyên gia tư vấn đều được đào tạo và cập nhật kiến thức liên tục, trong đó có cập nhật về các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới này để hiểu rõ thành phần, cơ chế hoạt động, tác hại của các sản phẩm này, …từ đó giúp cho việc tư vấn hỗ trợ được hiệu quả hơn./.

Tiểu Vũ