Thuốc lá điện tử, vape, thuốc lá làm nóng hay còn được gọi chung là thuốc lá thế hệ mới hiện đang được quảng cáo như một phương pháp để cai nghiện hay hạn chế việc hút thuốc lá. Với thiết kế có vẻ sành điệu, sang chảnh, đa dạng về hương vị kèm theo những lời quảng cáo về tính tiện lợi, độ an toàn...thuốc lá thế hệ mới thu hút sự quan tâm và sử dụng của giới trẻ như một trào lưu có tính thời thượng,…Tuy nhiên, ít ai biết được tác hại khôn lường ẩn sau hình ảnh “thời thượng” đó.
Cơ chế hoạt động của thuốc lá thế hệ mới
Một số thuốc lá điện tử (ENDs) hay còn gọi là vape có hình dáng giống với thuốc lá truyền thống, xì gà hoặc ống điếu, một số khác trông giống như cây bút, USB hoặc có thiết kế hoàn toàn khác nhau. Thuốc lá điện tử có loại dùng một lần và loại có thể “sạc” lại. Hầu hết các mẫu thuốc lá điện tử hiện nay sử dụng ống chứa dung dịch – loại dùng một lần hoặc có thể bơm dịch vào để dùng tiếp. Dung dịch này thường chứa nicotin, chất tạo hương, propylene glycol và glycerin thực vật.
Độ nặng của thuốc lá điện tử dựa trên lượng nicotin trong dung dịch, được biểu thị bằng miligam trên mililit hoặc tính theo phần trăm. Tuy nhiên, các nghiên cứu cảnh báo rằng các nhãn mác không phải lúc nào cũng cung cấp thông tin chính xác về hàm lượng nicotin. Một số loại vỏ thuốc dùng một lần chứa dạng nicotin cô đặc, gọi là muối nicotin. Một vỏ thuốc chứa 5% muối nicotin có thể có 30 đến 50 miligram nicotin, tương đương lượng nicotin trong một đến ba gói thuốc lá thông thường.
Thuốc lá nung nóng (HTPs): Hiện nay, một số tập đoàn thuốc lá trên thế giới đang giới thiệu loại sản phẩm thuốc lá mới, được giới thiệu với đặc tính là chỉ làm nóng ở nhiệt độ khoảng 3000C để sinh ra các hạt khói/ làn khói cho người hút thuốc hít vào thông qua một thiết bị điện tử bao gồm bộ phận gia nhiệt làm nóng, điếu thuốc (hay đầu cắm) được sử dụng cùng nhau.
68 ca tử vong liên quan đến thuốc lá thế hệ mới
Theo thống kê ngày 18/2/2020 của CDC Hoa Kỳ đã ghi nhận 2.807 ca tổn thương phổi có liên quan quan đến thuốc lá thế hệ mới. Trong đó 68 trường hợp đã tử vong. Tuy nhiên, thuốc lá thế hệ mới vẫn được nhiều người vô tư sử dụng mà không biết hoặc cố tình bỏ qua những nguy hại của sản phẩm này với sức khỏe bản thân và những người xung quanh. Nếu như trước kia, người sử dụng thuốc lá truyền thống còn e dè, tránh cho người thân không bị ảnh hưởng bởi tình trạng khói thuốc thụ động thì ngày nay, do tin vào lời quảng cáo rằng thuốc lá thế hệ mới không nguy hại, họ vô tư hút trong phòng kín, mà không lo ảnh hưởng đến người xung quanh. Chị Nguyễn Thị H, quận Đống Đa cho biết: chồng chị nghiện thuốc lá nặng. Trước kia, khi sử dụng thuốc lá truyền thống, chồng chị thường ra ngoài trời để hút. Từ ngày vape thâm nhập thị trường Việt Nam, chồng chị chuyển sang hút vape và vô tư hút trong nhà vì cho rằng không độc hại. Mùi thơm của vape khiến chị H tò mò hút thử. Hương vị ngọt nơi đầu môi cùng với mùi thơm của vape và thú vui được đồng điệu cùng chồng khiến chị H trở thành bạn đồng đẳng với chồng… Từ vape, chị H theo chồng hút iqos (thuốc lá làm nóng) rồi cả thuốc lá truyền thống và đã có triệu chứng nghiện thuốc lá…
Tác hại của thuốc lá điện tử
Thuốc lá điện tử chứa nhiều chất độc hại, gây nghiện, gây bệnh tật, tử vong. Theo Liên minh Kiểm soát thuốc lá Đông Nam Á (SEATCA) đa phần thuốc lá điện tử có chứa Nicotin - chất gây nghiện cao, là nguyên nhân gây các bệnh tim mạch, hô hấp, tiêu hóa, và ung thư. Sử dụng nicotin quá liều gây ngộ độc. Nghiện nicotin là một trong những nguyên nhân gây các bệnh tim mạch, đột quỵ…
Đối với trẻ em và phụ nữ mang thai: Nicotin trong thuốc lá điện tử gây hại cho sự phát triển não bộ ở trẻ em vì não bộ của trẻ đang trong giai đoạn phát triển, Nicotin cũng ảnh hưởng xấu tới sức khỏe của bà mẹ và thai nhi trong thai kì, gây ra sinh non và thai chết lưu.
Đối với thanh thiếu niên: Những thay đổi do nicotin gây ra trong hệ thần kinh, trong não khiến người dùng ở nhóm tuổi trẻ dễ bị nghiện nicotin hơn và vì thế ảnh hưởng đến sức khỏe sẽ đến sớm và trầm trọng hơn trong tương lai.
Trong dung dịch thuốc lá điện tử còn có: glycerin, propylene glycol và hương liệu (có hơn chục nghìn loại hương liệu). Propylene glycol (mặc dù được coi là an toàn trong thực phẩm nhưng không phải để hít) có thể tạo thành propylene oxide, một chất gây ung thư khi được đun nóng và hóa hơi. Glycerin/Glycerin gốc thực vật: khi được đun nóng và hóa hơi, tạo thành acrolein, gây kích ứng đường hô hấp trên và làm tăng mảng bám trong mạch máu cũng như tạo huyết khối, tăng nguy cơ tim mạch nhồi máu cơ tim và đột quỵ…
Các chất độc hại trong thuốc lá điện tử còn gây tổn thương phổi cấp. Thời gian gần đây, số liệu từ các quốc gia cho thấy sử dụng thuốc lá điện tử gây các ca viêm phổi cấp nguy kịch (2807 ca bệnh phổi cấp, 68 ca tử vong ở Mỹ); động kinh, các bệnh về răng miệng, ngộ độc (>2.600 ca ở Mỹ, EU, Canada, Hàn Quốc); gây tai nạn thương tích (các vụ nổ/bỏng, chấn thương, gãy xương chiếm tới 2.035 ca ở Mỹ giai đoạn 2015-2017, trong đó có 2 ca tử vong);... Đây chỉ là các số liệu phát hiện được vì trên thực tế chưa có sự thống kê, nghiên cứu đầy đủ, có hệ thống về tác hại của thuốc lá điện tử như thuốc lá điếu thông thường.
Thuốc lá điện tử với các ống dung dịch được đóng gói cho hàng trăm hơi hút, hầu như không có định lượng về nồng độ nicotin trong mỗi ml. Điều này dẫn đến nguy cơ người sử dụng tăng liều lượng, mức độ dung nạp nicotin và gây nguy cơ ngộ độc cấp tính.
Thuốc lá điện tử sử dụng nhiều hương liệu, hóa chất. Nguyên liệu phối trộn nhiều loại thành phần khác nhau nên có thể bị lợi dụng để sử dụng ma túy thông qua việc phối trộn. Tại Việt Nam, tình trạng tội phạm ma túy trộn các loại ma túy vào các sản phẩm thuốc lá điện tử và hướng vào đối tượng học sinh, sinh viên và giới trẻ đang rất phức tạp và một số vụ việc đã được điều tra, phát hiện.
Tác hại của thuốc lá làm nóng (HTPs):
Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo: Thuốc lá làm nóng tạo ra chất khí độc hại, có nhiều chất độc giống như trong khói thuốc lá điếu thông thường. Dù HTPs được nung ở nhiệt độ thấp hơn, nhưng vẫn tạo ra những hóa chất tương tự như trong khói thuốc lá (Acrolein, Volatile Organic Chemicals, Acetaldehyde, Carbon monoxide, Polycyclic Aromatic Hydrocarbons, kim loại nặng, Formaldehyde... một số hóa chất được xếp vào nhóm gây ung thư). Nồng độ một số hóa chất thấp hơn trong thuốc lá điếu thông thường, nhưng nồng độ một số hóa chất khác lại cao hơn, và nồng độ hóa chất thấp không đồng nghĩa với giảm nguy cơ đối với sức khỏe.
Khói thuốc nung ngoài gây hại cho người hút thì còn gây tác hại cho người xung quanh do hút thuốc thụ động: Thuốc lá làm nóng chứa nicotin là chất gây nghiện mạnh, có hại cho sức khỏe, đặc biệt đối với trẻ em, trẻ vị thành niên và phụ nữ có thai. Phơi nhiễm chất nitrosamines liên quan tới ung thư phổi, mũi, thực quản, gan, tuyến tụy và cổ tử cung. Phơi nhiễm chất aldehydes như formaldehyde có thể gây ung thư phổi và mũi, ngoài việc khiến cho phổi dễ bị nhạy cảm trước các nhiễm khuẩn. Phơi nhiễm carbon monoxide làm giảm việc cung cấp oxy tới tim, làm tăng nguy cơ gây huyết khối, bệnh tim và đột quỵ. Phơi nhiễm acrolein góp phần làm tăng mảng bám trong mạch máu cũng như tạo huyết khối, tăng nguy cơ tim mạch và đột quỵ. Phơi nhiễm cũng gây tổn hại khả năng chống viêm của phổi.
Cần cấm sử dụng thuốc lá thế hệ mới trên lãnh thổ Việt Nam
Sản phẩm thuốc lá điện tử ra đời từ năm 2002, song đến năm 2019, tổ chức ISO mới có 2 tiêu chuẩn về thuốc lá điện tử và CORESTA có 4 tiêu chuẩn cho đối tượng này. Còn tại một số quốc gia ở châu Âu, Hoa Kỳ, Nga, Trung Quốc... hiện cũng đã và đang tiến hành việc xây dựng, công bố các tiêu chuẩn cho thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng. Tại Việt Nam, toàn bộ tiêu chuẩn Việt Nam về thuốc lá hiện hành đều mới chỉ được áp dụng cho sản phẩm thuốc lá truyền thống. Đối với các mặt hàng thuốc lá thế hệ mới hiện vẫn đang chưa được phân loại hàng hóa, chưa có tiêu chuẩn và quy chuẩn kĩ thuật để nhập khẩu.Một thực trạng đang diễn ra đó là hiện nay sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng … hầu hết đang được nhập lậu vào Việt Nam và chủ yếu là hàng Trung Quốc vì giá thành rẻ, dễ nhập hàng. Nguy hiểm hơn mặt hàng này hiện phân phối thông qua các kênh không chính thức do loại mặt hàng chưa được quản lý chặt, chưa có hệ thống tiêu chuẩn kỹ thuật được bán tràn lan, trôi nổi trên mạng, các cửa hàng nhỏ lẻ. Thực tế này đã và đang gây thất thu một nguồn thuế khá lớn cho Nhà nước đồng thời, còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ như: Sản phẩm giả; Sản phẩm kém chất lượng… Tất cả những yếu tố này đều có khả năng gây mất an toàn, tổn hại đối với sức khỏe của người tiêu dùng.
Trước những nguy hại của các sản phẩm “thuốc lá mới”, Bộ Y tế dự kiến sẽ xây dựng hệ thống văn bản để trình lên Chính phủ và Quốc hội trong việc cấm sử dụng thuốc lá thế hệ mới trên lãnh thổ Việt Nam nhằm bảo vệ sức khỏe cho người Việt Nam, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Nhân Ngày Thế giới không hút thuốc lá, Thông điệp mà GS.TS. Ngô Quý Châu, Giám đốc Trung tâm Hô hấp Bệnh viện Bạch Mai, Chủ tịch Hội Hô hấp Việt Nam muốn gửi đến những người đã, đang và chưa hút thuốc lá là: không hút, không thử, không sử dụng thuốc lá thế hệ mới làm phương tiện cai thuốc lá. Nếu đã hút thì nên dừng càng sớm càng tốt. Và để hỗ trợ cai nghiện thuốc lá hiệu quả, bạn có thể gọi điện đến Tổng đài tư vấn cai nghiện thuốc lá của Bệnh viện Bạch Mai. Số điện thoại miễn phí là: 18006606.
GS. Ngô Quý Châu cũng mong muốn các cơ quan chức năng tại Việt Nam sớm đưa ra khuyến cáo cấm hoặc kiểm soát chặt chẽ việc kinh doanh sản phẩm thuốc lá thế hệ mới.
Đỗ Hằng
