Theo PGS.TS. Nguyễn Tiến Dũng, nguyên Trưởng khoa Nhi, Bệnh viện Bạch Mai, những thách thức đạo đức trong chăm sóc sức khỏe ngày càng rõ nét, đặc biệt trong bối cảnh tự chủ bệnh viện và sự mở rộng mạnh mẽ của hệ thống y tế tư nhân.

Căng thẳng đạo đức là gì? Nguồn gốc từ đâu?

Căng thẳng đạo đức xảy ra khi nhân viên y tế biết điều đúng cần làm nhưng bị ngăn cản bởi những ràng buộc từ hệ thống, chính sách, quy định hoặc từ chính gia đình người bệnh.

Một số nguyên nhân phổ biến gồm:

Mâu thuẫn giữa mong muốn của bệnh nhân/gia đình và đánh giá lâm sàng của bác sĩ.

Áp lực phải tiếp tục các can thiệp dù không mang lại lợi ích cho người bệnh.

Thiếu nhân lực, hạn chế dịch vụ chăm sóc cuối đời hoặc những rào cản thủ tục bảo hiểm.

Bất đồng trong nhóm điều trị về mục tiêu chăm sóc.

Các yêu cầu pháp lý hoặc quy định cứng nhắc.

TS. Mueller nhấn mạnh: Căng thẳng đạo đức không chỉ là một sự kiện đơn lẻ (Moral Distress - Event), mà để lại “dư âm đạo đức” (Moral Residue) kéo dài, khiến nhân viên y tế không thể quên hoặc buông bỏ hoàn toàn.

Khi những tình huống tương tự lặp đi lặp lại, “dư âm” tích tụ và tạo nên hiệu ứng dồn nén (Crescendo Effect), làm tăng nguy cơ kiệt sức, suy giảm động lực và ảnh hưởng chất lượng điều trị.

Ba cấp độ ứng phó: Từ cá nhân đến hệ thống

1. Cấp độ cá nhân: Nhận diện - đặt tên - chia sẻ

Thừa nhận cảm xúc của mình và gọi đúng tên: “Tôi đang trải qua căng thẳng đạo đức”.

Thực hành chăm sóc bản thân bằng những hoạt động nhỏ nhưng hữu ích như đi bộ, nghe nhạc, xem phim.

Chia sẻ với đồng nghiệp để không cảm thấy đơn độc. TS. Mueller gợi ý câu hỏi:
“Điều gì khiến bạn cảm thấy không phù hợp nhất với giá trị nghề nghiệp của mình lúc này?”

2. Cấp độ đội ngũ: Hội chẩn và rút kinh nghiệm

Tổ chức họp rút kinh nghiệm để cùng thảo luận về các tình huống gây căng thẳng.

Triển khai hội chẩn đạo đức (Ethics Consultation) - mô hình có sự tham gia của bác sĩ, chuyên gia đạo đức và nhân viên công tác xã hội. Đây là biện pháp PGS.TS. Nguyễn Tiến Dũng đặc biệt quan tâm, bởi nó tạo một không gian lắng nghe, chia sẻ, và hỗ trợ đồng nghiệp vượt qua khó khăn đạo đức trong thực hành lâm sàng.

3. Cấp độ hệ thống: Điều chỉnh – bổ sung – vận động

Bổ sung nhân sự, giảm tải cho các vị trí chịu nhiều áp lực.

Tháo gỡ những vướng mắc về nguồn lực, giường bệnh, thuốc men và quy trình chi trả bảo hiểm.

Ban lãnh đạo bệnh viện cần lắng nghe phản ánh từ tuyến chăm sóc trực tiếp để có chính sách phù hợp, kịp thời.

Thách thức bảo hiểm: “Nút thắt” quen thuộc trên toàn cầu

Trong phần thảo luận, nhiều đại biểu quan tâm đến mâu thuẫn giữa điều trị và quy định bảo hiểm.

TS. Mueller chia sẻ rằng ngay tại Mayo Clinic - một trong những cơ sở hàng đầu thế giới, vấn đề này vẫn thường xuyên xảy ra. Bà nhấn mạnh:

Nhân viên y tế cần hỗ trợ lẫn nhau để xử lý các yêu cầu phức tạp.

Luôn lắng nghe thực sự nguyện vọng của bệnh nhân và gia đình để dung hòa cùng kế hoạch điều trị.

Thấu hiểu áp lực của điều dưỡng - những người trực tiếp đối diện với mâu thuẫn giữa ý kiến của bác sĩ và mong muốn của gia đình.

TS. Mueller kết luận: căng thẳng đạo đức không phải dấu hiệu của thất bại, mà là biểu hiện của: Sự chính trực; Lòng trắc ẩn; Tận tâm với người bệnh.

Bằng cách nhận diện - đặt tên - chia sẻ - hỗ trợ, nhân viên y tế có thể chuyển hóa nỗi đau đạo đức thành khả năng phục hồi (Moral Resilience), tiếp tục thực hiện sứ mệnh cao đẹp của nghề Y.