Suy hô hấp, ngừng tim, tổn thương não vì chậm trễ đến viện

Theo các bác sĩ tại Trung tâm Chống độc - Bệnh viện Bạch Mai, bệnh nhân nam 50 tuổi ở Lào Cai, đã bị rắn cắn vào khoảng 12h30 trưa, nhưng thay vì đến bệnh viện, thì ông lại đến một thầy lang ở địa phương để đắp thuốc lá và trở về nhà sinh hoạt bình thường. Sau khoảng 2 giờ đồng hồ kể từ khi bị rắn cắn, bệnh nhân bắt đầu có biểu hiện nói khó nên mới tới bệnh viện. Trên đường đi, trước khi đến viện 20 phút, bệnh nhân xuất hiện cơn gồng cứng người, tím tái, suy hô hấp, hôn mê, ngừng tuần hoàn.

Đội ngũ y bác sĩ tại bệnh viện tuyến huyện đã cấp cứu, giúp tim bệnh nhân đập trở lại và đặt ống nội khí quản chuyển về Trung tâm Chống độc - Bệnh viện Bạch Mai. Các bác sỹ tại Trung tâm Chống độc chẩn đoán bệnh nhân trong tình trạng hôn mê sau ngừng tuần hoàn do bị rắn hổ mang chúa cắn. Hiện bệnh nhân vẫn hôn mê, tụt huyết áp, tổn thương tim, đang được hồi sức tích cực, hạ thân nhiệt bảo vệ não, giải độc. Tuy nhiên, với các bệnh nhân như này não có nguy cơ cao bị tổn thương nặng nề, thậm chí dẫn đến tử vong.

Bệnh nhân được điều trị phương pháp hạ thân nhiệt để bảo vệ não

“Thời gian” quý hơn vàng

TS. BS Nguyễn Trung Nguyên - Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viên Bạch Mai cho biết: “Với các loại rắn độc, thời gian vàng để cứu sống bệnh nhân có thể chỉ trong vòng vài giờ sau khi bị cắn. Nếu không đưa đến cơ sở y tế kịp thời để sử dụng huyết thanh kháng độc đặc hiệu, thì hậu quả thường là hoại tử và mất một phần cơ thể, liệt cơ hô hấp, ngừng tim, tổn thương não và thậm chí là tử vong.”

Cũng theo TS. BS Nguyên, các loại rắn như hổ mang chúa, cạp nong, cạp nia và một số loài rắn hổ mang, rắn biển, rắn lục núi, rắn lục đầu bạc có độc tố thần kinh tác động gây liệt cực nhanh, liệt các cơ hô hấp, suy hô hấp đe dọa tính mạng trong vài giờ đầu. Trong khi đó, những biện pháp dân gian như đắp và uống thuốc lá, bôi thuốc thảo dược, sử dụng “hòn đá chữa rắn cắn”, sừng tê giác, áp gà, hay uống “thuốc gia truyền” đều không có tác dụng trung hòa nọc độc, hơn thế còn lấy mất thời gian quý báu vận chuyển bệnh nhân tới cơ sở y tế để được điều trị đúng cách.

Điều này đã được thể hiện rất rõ bằng các bằng chứng y học, được đội ngũ chuyên gia Tổ chức Y tế thế giới, bao gồm chuyên gia từ các nước có y học cổ truyền phát triển như Trung Quốc, Ấn Độ thống nhất khuyến cáo không dùng thuốc y học cổ truyền để điều trị rắn độc cắn.

Thực tế, Trung tâm Chống độc đã từng chứng kiến trường hợp tử vong là con một thày lang nổi tiếng chuyên chữa rắn độc cắn tại một làng nuôi rắn ở Hà Nội. Người này bị rắn hổ mang chúa cắn không đến viện. Gia đình tự dùng thuốc y học cổ truyền tại nhà.

TS. BS Nguyên cho biết thêm, trong số các lần rắn độc cắn, có một số lần rắn độc cắn nhưng không bơm nọc hoặc bơm rất ít không đủ gây độc. Đây là các trường hợp trong chuyên môn gọi là “vết cắn khô”, bệnh nhân không có biểu hiện nhiễm độc và không sao. Với rắn hổ mang cắn thì tỷ lệ vết cắn khô tới 30%. Trung tâm Chống độc cũng đã gặp các trường hợp vết cắn khô xảy ra khi bệnh nhân bị các loài rắn độc khác cắn, thậm chí cả rắn độc nhất như rắn cạp nia.

Ở Việt Nam hiện nay đã phát hiện có khoảng 70 loài rắn độc, nhưng số loài rắn không độc còn tới hàng trăm loài. Các trường hợp rắn không độc cắn cũng hay gặp.

Như vậy, khi gặp được các bệnh nhân có “vết cắn khô” hoặc rắn không độc cắn, được thày lang chữa, bệnh nhân không biểu hiện nhiễm độc sẽ được hiểu nhầm là chữa được bệnh, nhưng thực ra là bệnh nhân vốn đã không nhiễm nọc độc. Tuy nhiên trước một trường hợp bị rắn cắn, việc mong chờ được rơi vào trường hợp “vết cắn khô” hoặc rắn không độc cắn là rất rủi ro và nhiều khi sẽ đánh đổi bằng tính mạng.

Hiện nay, việc chẩn đoán và điều trị rắn độc cắn ở các bệnh viện đã tốt hơn rất nhiều, các bác sỹ không chỉ có thể cấp cứu giữ mạng sống cho bệnh nhân, đồng thời còn phối hợp hội chẩn online với các chuyên gia chống độc ở tuyến trên, phối hợp với các chuyên gia về rắn nhận dạng chính xác loài rắn đã cắn. Việt Nam cũng đang có các thuốc giải độc với các loài rắn phổ biến nhất và phác đồ điều trị hiệu quả. “Chúng tôi biết rõ bệnh nhân bị đến đâu, kể cả độc hay không độc, nhận biết loài rắn đã cắn bệnh nhân và đưa phác đồ điều trị tốt nhất”, cho TS. BS Nguyễn Trung Nguyên chia sẻ.

Khuyến cáo hàng đầu với các trường hợp bị rắn cắn vẫn là đưa nạn nhân đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt.

Các bệnh nhân rắn độc cắn tự dùng thuốc YHCT tại nhà, đến viện muộn khi đã nhiễm độc nặng, hoại tử rộng chân tay. Thuốc YHCT vẫn còn trên vết cắn hoặc dính ở chân. (Ảnh - BS. Nguyễn Anh Tuấn, Trung tâm Chống độc)

Bệnh nhân rắn hổ mang cắn, tự dùng thuốc YHCT ở nhà, ngừng tim, đến viện muộn trong tình trạng hoại tử toàn bộ cẳng bản tay, sốc nhiễm trùng nhiễm độc, tổn thương não, sau đó tử vong. (Ảnh: Bs. Nguyễn Trung Nguyên, Trung tâm Chống độc.)

Sơ cứu đúng cách khi bị rắn cắn

Trước một ca nghi ngờ bị rắn độc cắn, người dân cần:

1. Bình tĩnh.
2. Hạn chế vận đông vùng bị cắn.
3. Nếu bị cắn bởi các loài rắn có thể gây liệt (rắn cạp nong, cạp nia, rẳn hổ chúa, một số loài rắn hổ mang, rắn biển, rắn lục núi, rắn lục đầu bạc), băng ép toàn bộ vùng chân tay bị cắn bằng băng sau đó buộc nẹp tương tự cố định gãy xương để hạn chế, làm chậm nọc độc vào cơ thể. Biện pháp đơn giản hơn có thể làm là sử dụng các loại vật liệu có sẵn tại chỗ (khăn, dây lưng,... ưu tiên băng hoặc dây mềm cỡ to) để buộc ép ở phía trên vị trí vết cắn. Cũng có thể dùng biện pháp ga rô tĩnh mạch (dùng dây buộc ở phía trên vị trí vết cắn nhưng chỉ ngăn cản tuần hoàn tĩnh mạch và vẫn sờ thấy mạch đập ở đoạn trước ga rô). Trường hợp vết cắn ở thân mình hoặc đầu mặt cổ, người cấp cứu dùng một miếng giấy hoặc bìa, vải dày để gấp thành miếng kích thước 4-5cm, ấn trực tiếp liên tục lên vết cắn.
4. Nhanh chóng đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất bằng phương tiện vận chuyển hoặc cõng. Khi vận chuyển để vùng bị cắn thấp hơn vị trí của tim.
5. Tuyệt đối không mất thời gian đi tìm các biện pháp xử lý khác, đi tìm thầy lang, lá thuốc hoặc chờ đợi xem các biện pháp xử lý đó có tác dụng không.
6. Không rạch vết cắn, không đắp bất kỳ loại lá hay thuốc nào lên vết thương.
7. Nếu bệnh nhân bị liệt, khó thở khi chưa tới kịp bệnh viện: cấp cứu, hỗ trợ hô hấp theo điều kiện có tại chỗ.