Gánh nặng toàn cầu và thách thức của đột quỵ

Đột quỵ hiện là nguyên nhân tử vong hàng đầu và là một trong những nguyên nhân chính gây tàn tật dài hạn tại nhiều quốc gia. Trên toàn cầu, mỗi năm có hơn 12.2 triệu ca đột quỵ mới, với tần suất đáng báo động: cứ mỗi 3 giây lại có một người bị đột quỵ. PGS.TS. Nguyễn Văn Chi, Trung tâm Cấp cứu A9, Bệnh viện Bạch Mai, chia sẻ thêm về xu hướng đáng lo ngại này: "Đột quỵ đang có xu hướng trẻ hóa bởi vì người trẻ bây giờ cũng mang nhiều yếu tố nguy cơ như béo phì, tiểu đường, huyết áp cao, lười vận động, thuốc lá, và các vấn đề chuyển hóa". Hậu quả của đột quỵ rất nặng nề, khiến tới 71% bệnh nhân mất khả năng lao động, gây ảnh hưởng sâu sắc đến gia đình, lực lượng lao động và tạo ra chi phí y tế khổng lồ.

Về gánh nặng kinh tế, PGS.TS. Nguyễn Văn Chi cung cấp một ví dụ điển hình: "Nước Mỹ mỗi một năm chi phí cho nguyên chương trình đột quỵ là trên 150 tỷ USD." Con số này cho thấy chi phí trực tiếp và gián tiếp (mất mát từ lực lượng lao động, số ngày nghỉ làm việc) của đột quỵ là vô cùng lớn, đây là gánh nặng kinh tế lớn dù là quốc gia có nền kinh tế phát triển.

Giáo sư Jeyaraj Pandian, Chủ tịch WSO, nhấn mạnh rằng 2/3 số ca đột quỵ xảy ra ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, đặc biệt ở khu vực Đông Nam Châu Á và Tây Thái Bình Dương

Tại Việt Nam, đột quỵ là nguyên nhân gây tử vong số một trong các bệnh lý tim mạch, với 135.999 ca tử vong vào năm 2019. Tỷ lệ mắc mới ước tính khoảng 222 ca trên 100.000 dân mỗi năm, và tỷ lệ hiện mắc lên đến 1.541 trên 100.000 dân, thuộc nhóm cao nhất trong khu vực Đông Nam Á. Giáo sư Jeyaraj Pandian, Chủ tịch WSO, nhấn mạnh rằng 2/3 số ca đột quỵ xảy ra ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, đặc biệt ở khu vực Đông Nam Châu Á và Tây Thái Bình Dương, nơi đột quỵ xảy ra ở nhóm quần thể trẻ hơn, gây ra hậu quả nghiêm trọng cho gia đình và gánh nặng kinh tế - xã hội. PGS.TS. Đào Xuân Cơ, Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai cũng khẳng định: "Đột quỵ vẫn đang là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn phế tại nhiều quốc gia – trong đó có Việt Nam."

Những bước tiến và định hướng chính sách của Việt Nam trong chăm sóc đột quỵ

Ngành Y tế Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể trong xây dựng mạng lưới chăm sóc đột quỵ. Theo GS.TS. Trần Văn Thuấn, Thứ trưởng Bộ Y tế, từ năm 2016, Bộ Y tế đã ban hành Thông tư số 47, tạo cơ sở pháp lý cho việc thành lập các đơn vị đột quỵ tại các bệnh viện trên toàn quốc. Nhờ đó, số lượng đơn vị đột quỵ đã tăng từ 12 vào năm 2016 lên hơn 150 vào năm 2025. Các phương pháp điều trị hiện đại như tiêu sợi huyết và lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học đã được triển khai thường quy tại nhiều bệnh viện tỉnh và trung tâm y tế lớn.

Chương trình ANGELS - một sáng kiến toàn cầu của WSO, được triển khai tại Việt Nam từ năm 2017, đã góp phần chuẩn hóa quy trình chăm sóc và nâng cao hiệu quả can thiệp cấp cứu. PGS.TS. Đào Xuân Cơ cho biết, Bệnh viện Bạch Mai đã lan tỏa mô hình này đến khắp mọi miền đất nước thông qua việc bệnh viện Bạch Mai hỗ trợ xây dựng, chuyển giao kỹ thuật và nâng cấp các đơn vị/khoa/trung tâm đột quỵ tại các bệnh viện địa phương, hỗ trợ triển khai thường quy các kỹ thuật hiện đại như tiêu sợi huyết, lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học tại nhiều bệnh viện tuyến tỉnh và khu vực, và tổ chức các khóa đào tạo, cập nhật kiến thức chuyên sâu nhằm nâng cao chất lượng điều trị đột quỵ trên toàn quốc.

GS.TS. Trần Văn Thuấn, Thứ trưởng Bộ Y tế phát biểu tại Hội nghị

Bên cạnh những thành tựu đạt được, Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức. GS.TS. Trần Văn Thuấn chỉ ra rằng tỷ lệ người bệnh đến bệnh viện muộn, vượt quá “thời gian vàng” để can thiệp hiệu quả vẫn còn cao. Hệ thống cấp cứu trước viện còn chưa phát triển đồng bộ, đặc biệt thiếu những đơn vị phản ứng nhanh chuyên biệt về đột quỵ. Sự chênh lệch về năng lực điều trị giữa các vùng miền, cùng với điều kiện hạ tầng giao thông và phân bố dân cư không đồng đều, đang là rào cản lớn trong việc đảm bảo cơ hội điều trị công bằng và kịp thời cho mọi người dân.

Để giải quyết những thách thức này, các chuyên gia tại hội nghị nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng các chính sách và chương trình mang tầm quốc gia. PGS.TS. Nguyễn Văn Chi chia sẻ: "Để làm tốt công tác phòng chống đột quỵ còn rất nhiều khó khăn, thách thức, nó cần phải có những chính sách mang tầm quốc gia". Ông phân tích một mô hình chăm sóc đột quỵ toàn diện, hiệu quả cần phải có các chính sách mang tầm quốc gia, chương trình mục tiêu quốc gia để đảm bảo các nguồn lực cho cho phát triển chuyên ngành đột quỵ như cơ sở vật chất, nhân lực cho phát triển đột quỵ, trang thiết bị kỹ thuật và cơ chế chính sách cho sự phát triển, về chuyên môn, muốn kiểm soát tốt đột quỵ cần chú ý:

PGS.TS. Đào Xuân Cơ tin tưởng rằng Hội nghị Liên minh Đột quỵ Toàn cầu năm nay tại Hà Nội sẽ là một diễn đàn khoa học thiết thực, góp phần thúc đẩy những sáng kiến mới, những mô hình điều trị hiệu quả hơn, và đặc biệt là tăng cường kết nối giữa các nhà hoạch định chính sách, chuyên gia và cộng đồng y tế toàn cầu

1.      Dự phòng cấp một: Kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ gây đột quỵ khi đột quỵ chưa xảy ra. Điều này bao gồm việc quản lý các bệnh nền như huyết áp, tiểu đường, mỡ máu, các bệnh lý về nhịp tim, van tim, cùng với việc điều chỉnh lối sống như giảm cân, hạn chế rượu bia, thuốc lá, và chế độ ăn uống lành mạnh. PGS.TS. Nguyễn Văn Chi nhấn mạnh: "Nếu người bệnh có bao nhiêu yếu tố nguy cơ gây đột quỵ thì bác sĩ phải kiểm soát tốt đồng thời các yếu tố ấy... Các yếu tố nguy cơ đó phải được sử lý điều trị bằng thuốc phối hợp với các biện pháp điều trị phải đạt được các mục tiêu điều trị. Vì nếu các yếu tố nguy cơ kiểm soát không đạt mục tiếu ( ví dụ dùng thuốc điều trị mà HA vẫn cao, đường vẫn cao, mỡ máu vẫn cao,.. không đạt mục tiêu thì nguy cơ đột quỵ vẫn xảy ra."

2.      Dự phòng cấp hai: Sau khi xử lý khi đột quỵ đã xảy ra, cần thực hiện các biện pháp điều trị nhằm kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ theo mục tiêu nhằm tiếp tục điều trị hậu quả của đột quỵ đã xảy ra và dự phòng ngừa tái phát. Kiểm soát chặt chẽ các yếu tố nguy cơ để tránh tái phát như: Tiếp tục quản lý tiểu đường tốt theo mục tiêu, kiểm soát mỡ máu, huyết áp, rung nhĩ theo mục tiêu và các bệnh van tim, lọan nhịp, kết hợp với thay đổi lối sống như chế độ ăn giảm mặn, bỏ thuốc lá/rượu bia, tập luyện vận động, phục hồi chức năng và giảm cân, tuân thủ chế độ điều trị và tái khám theo quy định.

PGS.TS. Nguyễn Văn Chi, Trung tâm Cấp cứu A9, Bệnh viện Bạch Mai, chia sẻ về gánh nặng của đột quỵ đối với sức khỏe và y tế Việt Nam

Chuyển đổi số cũng được xác định là giải pháp cốt lõi để tăng cường liên kết, chia xẻ kiến thức, khắc phục tình trạng phân mảnh, tối ưu hóa nguồn lực và mở rộng tiếp cận điều trị tiên tiến. Bộ Y tế đang từng bước triển khai các nền tảng ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong hỗ trợ chẩn đoán hình ảnh, xây dựng hệ thống dự báo nguy cơ đột quỵ dựa trên dữ liệu lớn, phát triển mạng lưới can thiệp cấp cứu từ xa nhằm rút ngắn thời gian xử trí và cá thể hóa điều trị.

Đồng thời, trong tinh thần của Nghị quyết số 59 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh hội nhập quốc tế, ngành Y tế xác định hội nhập không chỉ là tiếp thu kỹ thuật, mà còn là trách nhiệm đóng góp vào tri thức y học toàn cầu. Việt Nam chủ trương mở rộng hợp tác với các tổ chức chuyên môn quốc tế, tham gia các sáng kiến toàn cầu, tổ chức các hội nghị khoa học quy mô khu vực như ngày hôm nay.

GS.TS. Trần Văn Thuấn, Thứ trưởng Bộ Y tế, cũng nhấn mạnh một số định hướng trọng tâm như sau:

·        Tiếp tục mở rộng mạng lưới các đơn vị đột quỵ đạt chuẩn trên toàn quốc theo mô hình “vệ tinh – trung tâm”, đặc biệt ưu tiên tại các vùng sâu, vùng xa, khu vực khó khăn.

·        Xây dựng và ban hành Bộ tiêu chí đánh giá Trung tâm đột quỵ áp dụng thống nhất trên phạm vi cả nước, làm cơ sở cho kiểm định chất lượng hoạt động theo các chuẩn mực khu vực và quốc tế.

·        Đẩy mạnh công tác đào tạo chuyên sâu về đột quỵ, tập trung vào cấp cứu tiền viện, can thiệp mạch não và phục hồi chức năng sớm sau đột quỵ, nâng cao năng lực cho đội ngũ tại tuyến cơ sở.

·        Nghiên cứu xây dựng và triển khai Chương trình Quốc gia về đột quỵ, hướng tới ba mục tiêu trọng tâm: giảm tỷ lệ mắc, giảm tỷ lệ tử vong và giảm tỷ lệ tàn phế do đột quỵ. Đây là chương trình mang tính hệ thống và dài hạn, cần sự phối hợp liên ngành và đầu tư có trọng tâm, trọng điểm.

WSO đồng hành cùng Việt Nam và kêu gọi chính sách mạnh mẽ

Việc WSO lựa chọn Hà Nội là nơi tổ chức GSA 2025 là minh chứng cho những thành tựu vượt bậc của Việt Nam trong công tác phòng chống và điều trị đột quỵ. Giáo sư Jeyaraj Pandian, Chủ tịch WSO, mong muốn một thế giới nơi mọi người đều được sống không bị tác động bởi các tác hại do đột quỵ gây ra. Sứ mệnh của WSO tập trung vào việc giảm gánh nặng toàn cầu thông qua hoạt động dự phòng, điều trị kịp thời và chăm sóc dài hạn.

Hội nghị GSA 2025 không chỉ là nơi chia sẻ kiến thức chuyên sâu và cập nhật khoa học mới nhất, mà còn là cầu nối quan trọng để thúc đẩy sự hợp tác đa quốc gia. PGS.TS. Đào Xuân Cơ tin tưởng: "Tôi tin tưởng rằng Hội nghị Liên minh Đột quỵ Toàn cầu năm nay tại Hà Nội sẽ là một diễn đàn khoa học thiết thực, góp phần thúc đẩy những sáng kiến mới, những mô hình điều trị hiệu quả hơn, và đặc biệt là tăng cường kết nối giữa các nhà hoạch định chính sách, chuyên gia và cộng đồng y tế toàn cầu."

Sự kiện này khẳng định cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong cuộc chiến không ngừng chống lại đột quỵ não, với mục tiêu cuối cùng là giảm thiểu nguy cơ, tăng khả năng cứu sống và cải thiện chất lượng cuộc sống cho hàng triệu bệnh nhân đột quỵ trên khắp thế giới. Hội nghị GSA 2025 là một cú hích quan trọng để tác động lên chính sách của quốc gia, nhấn mạnh sự cần thiết phải có những chương trình lớn mang tầm quốc gia nhằm ứng phó hiệu quả với gánh nặng đột quỵ, đồng thời nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cho người dân trong điều kiện Việt Nam vẫn đang nỗ lực tối đa dù còn nhiều khó khăn./.