ThS. BSNT Nguyễn Minh Hiếu, Trung tâm Cấp cứu A9, Bệnh viện Bạch Mai chia sẻ về cách nhận biết, xử trí và phòng sốc nhiệt, say nắng, nóng.

ThS. BSNT Nguyễn Minh Hiếu, Trung tâm Cấp cứu A9 (áo xanh) thăm khám cho người bệnh

Say nóng - Say nắng là gì?

Say nóng, nắng là tình trạng xảy ra khi cơ thể bị bị rối loạn điều hòa thân nhiệt do tiếp xúc quá lâu với với môi trường nắng nóng ẩm, nhiệt độ cao không chỉ ngoài trời mà cả trong nhà, hoặc do thay đổi nhiệt độ môi trường đột ngột.

Ở mức độ nhẹ, người bị say nắng say nóng có biểu hiện mệt mỏi, khát nước, chóng mặt, tăng nhịp tim, nhịp thở, đánh trống ngực, chuột rút. Ở mức độ nặng sẽ thấy đau đầu dữ dội, khó thở tăng dần, buồn nôn hoặc nôn, liệt nửa người, co giật, bất tỉnh, hôn mê, trụy tim mạch và có thể tử vong. 

Say nóng: xảy ra khi cơ thể bị mất cân bằng thải nhiệt do hoạt động lâu trong môi trường có nhiệt độ cao, hoạt động thể lực nặng, thải nhiệt bị cản trở vì quần áo không thấm nước, môi trường độ ẩm cao, thông gió kém, không bù đủ nước, khả năng điều hoà thân nhiệt bị hạn chế người cao tuổi, trẻ em.

Say nắng: Xảy ra khi ánh nắng chiếu trực tiếp vào vùng đầu, cổ, gáy, làm rối loạn trung tâm điều hòa thân nhiệt trong não, thường gặp vào giữa trưa khi ra đường không đội mũ.

Say nắng sẽ xuất hiện nhanh hơn so với say nóng bởi trước khi có tình trạng say nóng cơ thể sẽ cố gắng điều hòa để lượng nhiệt sinh ra và mất đi cân bằng nhau.

Ai dễ bị ảnh hưởng nhất?

Trẻ em và người cao tuổi, người có bệnh mạn tính, bệnh nền.

Người làm việc ngoài trời như công nhân xây dựng, bộ đội, vận động viên.

Người làm việc trong môi trường nóng bức, kín gió, hoặc vận động thể lực cao.

Nhận diện sớm các dấu hiệu nguy hiểm

Triệu chứng của say nắng, say nóng rất là đa dạng, mức độ từ nhẹ đến nặng. Ở người lớn, trẻ em, trẻ sơ sinh khác hẳn nhau. Với trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ rất khó để nhận biết vì nó sẽ lẫn với các triệu chứng khác, đối tượng này chưa nói được nên càng khó khăn trong việc phát hiện. Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ biểu hiện đầu tiên sẽ là sốt cao, tiếp đó là mất nước, da nhăn nheo, khát đòi bú. Nặng hơn là co giật, hôn mê. Dựa vào hoàn cảnh, môi trường tại thời điểm phát hiện để đánh giá, liên tưởng đến say nắng, nóng thay vì các nguyên nhân khác.

Ở trẻ lớn, người lớn thường xuất hiện sốt cao, trên 40°C. Nôn, buồn nôn, hoa mắt chóng mặt, nặng hơn là rối loạn ý thức, co giật, hôn mê. Các triệu chứng khác bao gồm: thở nhanh, tim đập nhanh, da khô, nóng và chuột rút do mất nước.

Khi bạn đang ở trong một môi trường nắng nóng mà tự nhiên thấy mệt quá hoặc khát nước, buồn nôn, cần nhận biết đây là dấu hiệu sớm của say nóng, say nắng. Lúc này phải lập tức dừng việc ở trong môi trường nắng nóng lại và sang môi trường mát, bù nước sớm thì sẽ không bị xuất hiện những cái triệu chứng nặng hơn nữa.

Không chỉ ở ngoài trời nắng nóng lâu mà ở trong môi trường có độ ẩm cao, nhiệt độ không cần quá cao, chỉ khoảng 30 độ, mà mình vận động nặng, cơ thể sinh quá nhiều nhiệt mà không thải được nhiệt (vã mồ hôi) thì hoàn toàn có thể xuất hiện say nóng, say nắng.

Sơ cứu đúng cách để cứu mạng

Đưa người bệnh ra khỏi nơi nắng nóng càng sớm càng tốt, thoáng gió hoặc phòng có điều hòa.

Cởi bớt quần áo, dùng khăn ẩm đắp lên các vị trí như cổ, nách, bẹn, nơi có nhiều mạch máu và dùng quạt thổi để tăng tốc độ thải nhiệt cho bệnh nhân.

Nếu người bệnh còn tỉnh, cho uống nước oresol pha đúng hướng dẫn (trong giờ đầu), nếu không có cho uống nước trắng, nước mát hoặc nước hoa quả.

Nếu bất tỉnh, đặt nằm nghiêng an toàn và gọi cấp cứu ngay.

Lưu ý: Tuyệt đối không dùng thuốc hạ sốt, không cho uống nước đá lạnh, không tự pha nước muối hay uống đồ thể thao không rõ thành phần. Không chườm đá khiến mạch co không thải được nhiệt ra.

Phòng bệnh hơn chữa bệnh

Không hoạt động quá lâu trong môi trường nắng nóng. Hạn chế hoạt động lúc nắng nóng nhất.

Uống bù đủ nước, điện giải trước - trong - sau khi vận động ngoài trời nắng nóng vào giữa trưa. Tối thiểu 600-800ml trước vận động, 200ml mỗi 20 phút dù không khát.

Mặc quần áo rộng rãi màu sáng, thấm mồ hôi; đội mũ rộng vành, dùng kem chống nắng khi đi, làm việc ngoài trời nắng nóng.

Bổ sung thực phẩm giàu carbon, đủ chất, năng lượng để cơ thể dùng điều hoà thân nhiệt, giảm protein để tránh sinh quá nhiều nhiệt

Không uống rượu vì nó gây giãn mạch và dễ bị mất nước nếu ở lâu ngoài trời nắng nóng.

Trẻ nhỏ, người già, người có bệnh nền, mạn tính cũng cần chú ý đến nguy cơ say nắng nóng. Các đối tượng này cần bù nước đúng khi trời nóng, đảm bảo môi trường ở đủ mát, hạn chế ra ngoài lúc trời nắng nóng, nếu có việc phải di chuyển cần lựa chọn phương tiện như ô tô để tránh tiếp xúc trực tiếp với nắng nóng, đảm bảo nhiệt độ ổn định.

Say nắng, say nóng nếu không xử lý kịp thời có thể gây suy đa tạng, suy gan, thận, tổn thương não. Bệnh viện Bạch Mai cũng đã từng tiếp nhận nhiều ca nặng phải thở máy, lọc máu hồi sức.

Sự chủ động của mỗi người là “lá chắn sinh mạng” trong những ngày thời tiết nắng nóng cực đoan. Đừng chủ quan với nắng nóng, hãy lan tỏa kiến thức và hành động đúng để bảo vệ bạn và người thân.