Khi “nhớ nhớ - quên quên” không còn là chuyện bình thường

Theo TS.BS Nguyễn Thị Phương Mai - Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai: Rối loạn nhận thức là tình trạng suy giảm các chức năng như tư duy, trí nhớ, ngôn ngữ, khả năng giải quyết vấn đề, định hướng và thực hiện các hoạt động sinh hoạt hằng ngày. Điều đáng lo ngại là sự suy giảm này vượt quá mức lão hóa sinh lý bình thường.

Theo thống kê: Năm 2020, toàn thế giới có hơn 55 triệu người mắc sa sút trí tuệ - dạng nặng của rối loạn nhận thức. Con số này dự kiến tăng lên 82 triệu người vào năm 2030 và 139 triệu người vào năm 2050. Với rối loạn nhận thức nhẹ, tỷ lệ mắc ở người từ 65 tuổi trở lên dao động 10-20% và nguy cơ tiếp tục tăng theo tuổi.

TS.BS Nguyễn Thị Phương Mai cho biết, rối loạn nhận thức ở người cao tuổi được chia thành hai mức độ chính.

Rối loạn nhận thức nhẹ: Người bệnh vẫn có thể sinh hoạt tương đối độc lập nhưng đã xuất hiện suy giảm rõ rệt ở một hoặc nhiều lĩnh vực nhận thức như trí nhớ, ngôn ngữ, khả năng tập trung. Tình trạng này có thể tiến triển thành sa sút trí tuệ, dù không phải mọi trường hợp đều diễn biến theo hướng đó.

Rối loạn nhận thức nặng (Sa sút trí tuệ): Đây là mức độ suy giảm nghiêm trọng, ảnh hưởng sâu sắc đến trí nhớ, tư duy, ngôn ngữ và khả năng tự chăm sóc. Dạng phổ biến nhất là bệnh Alzheimer, chiếm khoảng 60–70% các trường hợp, ngoài ra còn có sa sút trí tuệ mạch máu, sa sút trí tuệ thể Lewy…

Vì sao cần phát hiện sớm?

Theo các bác sĩ, phát hiện rối loạn nhận thức sớm mang lại nhiều lợi ích quan trọng:

Tăng hiệu quả can thiệp, làm chậm quá trình tiến triển và giảm nguy cơ chuyển sang sa sút trí tuệ.

Kéo dài khả năng tự lập, giảm gánh nặng chăm sóc cho gia đình và xã hội.

Nâng cao chất lượng sống, thông qua kiểm soát tốt các bệnh lý đi kèm như tăng huyết áp, đái tháo đường, trầm cảm, rối loạn giấc ngủ…

Ở người cao tuổi khỏe mạnh, việc thỉnh thoảng quên tên người quen hay quên vị trí để đồ vẫn có thể xảy ra, nhưng thường nhớ lại sau đó và không ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt. Ngược lại, rối loạn nhận thức thường biểu hiện bằng tình trạng quên thường xuyên, khó nhớ thông tin mới, lúng túng trong các công việc quen thuộc, ảnh hưởng rõ rệt đến giao tiếp, định hướng và đời sống hằng ngày.

Dấu hiệu thường gặp của rối loạn nhận thức nhẹ:

Quên các sự kiện mới xảy ra, hỏi đi hỏi lại cùng một thông tin.

Khó khăn trong diễn đạt, quên từ ngữ quen thuộc.

Giảm khả năng tập trung, lập kế hoạch.

Mặc dù những biểu hiện này chưa ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt, khoảng 1/3 người mắc rối loạn nhận thức nhẹ có thể tiến triển thành sa sút trí tuệ trong vòng 5 năm.

Dấu hiệu cảnh báo sa sút trí tuệ:

Khó khăn trong lập kế hoạch, giải quyết vấn đề; quên trả hóa đơn, lúng túng khi nấu ăn.

Nhầm lẫn về thời gian, địa điểm; đi lạc ở nơi quen thuộc.

Rối loạn ngôn ngữ, khó theo dõi cuộc trò chuyện.

Suy giảm khả năng phán đoán, dễ đưa ra quyết định sai lầm.

Thay đổi tính cách: dễ cáu gắt, lo âu, trầm cảm, thu mình khỏi các hoạt động xã hội.

Ca lâm sàng điển hình

ThS.BS Dương Thị Tố Uyên chia sẻ trường hợp người bệnh nam, 69 tuổi, bộ đội về hưu, nhập viện vì hay quên và dễ cáu gắt. Bệnh khởi phát âm thầm khoảng 3 năm, tiến triển từ quên việc mới xảy ra, lúng túng trong sinh hoạt đến khó tìm từ khi giao tiếp, thay đổi tính cách và hành vi.

Qua thăm khám và trắc nghiệm tâm lý, dù vẫn tự chăm sóc cơ bản, người bệnh được chẩn đoán sa sút trí tuệ do Alzheimer khởi phát muộn, với điểm MMSE là 18.

Các bác sĩ khuyến cáo, người cao tuổi và gia đình cần chủ động theo dõi những thay đổi bất thường về trí nhớ, hành vi và khả năng sinh hoạt. Khám sớm là chìa khóa quan trọng giúp phát hiện, can thiệp kịp thời, làm chậm tiến triển bệnh và nâng cao chất lượng sống.

Đi khám không phải là điều đáng lo ngại hay xấu hổ, mà là hành động tích cực để bảo vệ sức khỏe và tương lai.