Xơ gan là hậu quả cuối cùng của quá trình tăng sinh xơ xuất hiện sau các tổn thương gan mạn tính. Những năm gần đây có xu hướng tăng lên do việc nhiễm các virus viêm gan B, C và tình trạng lạm rượu bia và viêm gan nhiễm mỡ liên quan béo phì tăng lên.

1. Nguyên tắc dinh dưỡng cho người bệnh xơ gan

a. Năng lượng: 30 - 35 Kcal/kg cân nặng lý tưởng/ngày.

- Cung cấp đủ năng lượng để làm giảm quá trình dị hóa và phân giải protein nội sinh.

- Điều chỉnh riêng tùy mức độ suy dinh dưỡng, hoặc thừa cân béo phì.

b. Chất đạm (protein): 1,2 - 1,5g/kg cân nặng/ngày.

-  Bệnh nhân xơ gan còn bù không bị suy dinh dưỡng, lượng protein tiêu thụ khuyến cáo là 1,2g/kg cân nặng/ngày.

- Bệnh nhân xơ gan có tình trạng suy dinh dưỡng hoặc teo cơ nên đảm bảo protein 1,5g/kg cân nặng/ngày.

- Ưu tiên acid amin phân nhánh BCAA (0,25g/kg/ngày) do ít sinh amoniac khi tiêu hóa.

c. Chất béo (lipid): 18-25% tổng năng lượng. Ưu tiên chọn các loại chất béo tốt: chất béo không no có một nối đôi hay nhiều nối đôi. Nên sử dụng acid béo Omega-3 từ cá và các loại hạt.

d. Chất bột đường (glucid):

Cần cung cấp đủ glucid, để đảm bảo dự trữ glycogen ở gan.

e. Vitamin và chất khoáng:

• • Cung cấp đầy đủ các vitamin đặc biệt A, D, E, K là các vitamin tan trong chất béo có xu hướng giảm trong bệnh xơ gan
  • Muối <5g/ngày.
  • Cần cung cấp chất xơ, đặc biệt là chất xơ hòa tan giúp giảm nguy cơ rối loạn đường huyết, hạn chế hấp thụ amoniac và phòng ngừa táo bón.
  • Lượng nước trong ngày = lượng nước tiểu  24h ngày hôm trước + dịch mất bất thường (sốt, nôn, ỉa chảy...) + 300 – 500ml nước (tùy theo mùa).

g. Bữa ăn và cách chế biến:

• • Chia nhỏ 4-6 bữa/ngày: để phòng hạ đường huyết đặc biệt ở các thời điểm xa bữa ăn chính vì người bệnh xơ gan có giảm dự trữ glycogen.
  • Nên có 1 bữa ăn nhẹ lúc tối muộn hỗ trợ giảm sự tiêu thụ protein cơ (khoảng 200 kcal/bữa phụ) không nên ăn quá nhiều vào 1 bữa phụ tránh nguy cơ rối loạn dung nạp glucose và béo phì.
  • Không nên bỏ bữa, tránh nhịn ăn kéo dài.
  • Hạn chế chất béo quá nhiều trong một bữa ăn.

• • Thức ăn nên nấu mềm, nhừ, dễ tiêu hóa.

2. Lời khuyên dinh dưỡng

a. Thực phẩm nên dùng

• • Thực phẩm giàu acid amin phân nhánh: đậu nành, giá đỗ, rau đay, hạt bí đỏ, sữa bột tách béo, bột đậu tương, cá thu, cá nục, cá hồi, cá mòi, thịt gà …
  • Nên ăn đa dạng thực phẩm, để cung cấp đầy đủ các nhóm chất dinh dưỡng :

+ Nhóm chất bột đường : Gạo tẻ, gạo nếp, khoai tây, khoai lang, bánh ngọt, đường mật...

+ Nhóm chất đạm : Thịt bò, sữa, phomat, thịt lợn nạc, cá, sữa đậu nành.

+ Nhóm rau quả tươi, non, mềm: ít xơ sợi cứng.

+ Nhóm chất béo : Dầu thực vật (dầu đậu nành, dầu vừng, dầu hướng dương).

• • Dùng các thực phẩm giúp nhuận tràng: khoai lang, đu đủ…
  • Đảm bảo đủ nước để phòng tránh táo bón.

b. Thực phẩm hạn chế dùng, không nên dùng

• • Thực phẩm xào, rán nhiều chất béo.
  • Thức ăn chế biến sẵn, nhiều phẩm màu, nhiều chất bảo quản.
  • Phủ tạng động vât.
  • Quả gây táo bón: ổi xanh, hồng xiêm…
  • Thực phẩm lạ dễ gây dị ứng : hải sản, nhộng tằm…
  • Các chất kích thích: gia vị, rượu, chè, bia, cà phê.

3. Thực đơn mẫu:

a. Thực đơn mẫu 1500Kcal:

Cho bệnh nhân 50kg nhu cầu năng lượng 1500Kcal, Protein 1.2g/kg/ngày

b. Thực phẩm thay thế tương đương

• Nhóm đạm: 100g thịt lợn nạc tương đương với: 100g thịt bò, 100g thịt gà; 120g tôm, 120g cá nạc.
• Nhóm chất bột đường: 100g gạo tương đương 2 lưng bát cơm; 100g miến, 100g phở khô; 100g bún khô; 250g bánh phở tươi; 300g bún tươi; 400g khoai củ các loại.
• Nhóm chất béo: 1 thìa dầu ăn (5ml) tương đương với 8g lạc hạt, 8g vừng.
• Muối: 1g muối ăn tương đương với 5ml nước mắm

Bác sỹ Cấn Thị Thu Hằng

Trung tâm Dinh dưỡng lâm sàng- BV Bạch Mai