Khám lâm sàng, bác sĩ thấy mặt bệnh nhân tròn, bụng to, chân tay teo,... đặc biệt ở vị trí bụng và đùi có rất nhiều vết rạn da màu đỏ. Chẩn đoán ban đầu hướng đến Hội chứng Cushing do thuốc và có suy tuyến thượng thận. Khai thác bệnh sử, cô gái kể là bị viêm mũi từ lâu, cứ ngạt mũi là sử dụng thuốc xịt mũi, trung bình xịt ngày 3-4 lần. Xem thành phần của lọ xịt mũi thì có Dexamethasone là loại corticoid rất mạnh, nếu dùng kéo dài dễ gây ra nhiều biến chứng như suy thượng thận, đái tháo đường, tăng huyết áp, loãng xương, loét dạ dày, rối loạn tâm thần... Riêng với trường hợp của cô gái này thì thuốc còn gây lùn và lão hóa sớm. Sau khi nghe bác sỹ phân tích, mẹ cô gái thú nhận là bà cũng thường xuyên dùng loại thuốc xịt mũi này. Nghe vậy, bác sĩ Bảy quan sát gương mặt của mẹ cô gái thì thấy mặt bà cũng béo, tròn và chân tay teo....

Tại Khoa Nội tiết và Đái tháo đường, Bệnh viện Bạch Mai: Tuần nào cũng có khoảng 10 bệnh nhân bị suy thượng thận đến khám. Người bệnh đến khám vì những lý do rất vu vơ như mệt, đau mỏi xương khớp, phù, tăng cân… Tuy nhiên, trong đó 2/3 ca bệnh là chẩn đoán qua “xem mặt mà bắt hình dong” vì nhìn mặt họ đã có thể biết được bệnh. Tuy nhiên, có nhiều người bệnh đã đi qua nhiều phòng khám trong thời gian dài mà không có chẩn đoán chính xác. Để người dân có cái nhìn sơ bộ về bệnh suy tuyến thượng thận, chúng tôi có phỏng vấn TS.BS. Nguyễn Quang Bảy, Trưởng khoa Nội tiết và Đái tháo đường, Bệnh viện viện Bạch Mai về vấn đề này.

Lạm dụng thuốc Corticoid có thể dẫn đến suy tuyến thượng thận và nhiều bệnh lý nguy hiểm khác

Phóng viên: Xin bác sĩ cho biết Suy tuyến thượng thận là gì ạ?

TS. Nguyễn Quang Bảy: Suy tuyến thượng thận là tình trạng tuyến thượng thận không sản xuất đủ hormone. Về giải phẫu, phía trên hai thận có hai tuyến thượng thận hình tam giác, kích thước nhỏ như đầu đũa. Đây là tuyến nội tiết quan trọng, tiết ra một số hormone, trong đó có cortisol chịu trách nhiệm điều hòa chuyển hóa carbohydrate trong cơ thể (nên còn gọi là hormone glucocorticoid - corticoid chuyển hóa glucose) và duy trì chức năng tim mạch, huyết áp. Ngoài ra nó còn có một tác dụng quan trọng khác là làm giảm viêm, ức chế miễn dịch. Dựa trên đặc điểm này, từ năm 1948 người ta đã sản xuất ra các loại thuốc glucocorticoid tổng hợp có tác dụng chống viêm mạnh để khởi đầu là điều trị viêm khớp rất hiệu quả, và phát minh này đã giúp Bs Hench được nhận giải Nobel y học năm 1950.

Tác dụng phụ nguy hiểm nhất của lạm dụng corticoid là suy thượng thận do thuốc, với các biểu hiện mệt mỏi thường xuyên, huyết áp thấp, có thể tụt huyết áp, và đã có trường hợp bị tử vong.

Phóng viên: Bệnh này có nguy hiểm không, thưa bác sĩ?

TS. Nguyễn Quang Bảy: Suy thượng thận cấp (Adrenal Crisis) là tình trạng bệnh lý nặng, có thể gây tử vong do trụy tim mạch. Đa số các trường hợp là ở các bệnh nhân bị suy thượng thận mạn nhưng không được chẩn đoán hoặc có mắc thêm bệnh cấp tính nhưng không được điều trị tăng cường Corticoid kịp thời, đẫn dến suy thượng thận cấp. Một nghiên cứu ở Đức cho thấy có đến 40% các bệnh nhân được chẩn đoán suy thượng thận muộn, hậu quả là điều trị Corticoid tĩnh mạch muộn. Ở Việt Nam, tỷ lệ bệnh nhân bị suy thượng thận khá cao, chủ yếu do dùng thuốc vô tội vạ, nhưng các bác sỹ thường lúng túng trong chẩn đoán suy thượng thận cấp khi bệnh nhân nhập viện.

PV: Xin bác sĩ cho biết căn nguyên dẫn đến bệnh suy tuyến thượng thận?

TS. Nguyễn Quang Bảy: Sau khi Bs Hench được nhận giải Nobel y học năm 1950, các thuốc glucocorticoid tổng hợp như Prednisolone, Methylprednisolone, Dexamethasone... được sử dụng rất rộng rãi trong nhiều lĩnh vực của y học như ghép tạng, dị ứng, viêm khớp, hen phế quản, và cả để điều trị Covid-19... Cũng từ đó, bắt đầu có sự lạm dụng các thuốc này. Ước tính có khoảng 1% dân số Mỹ sử dụng thường xuyên các thuốc này. Tình hình trở nên nghiêm trọng hơn ở Việt Nam, khi ai cũng có thể tự mua được các thuốc này theo đơn hoặc theo mách bảo của người khác. Thuốc bị lạm dụng theo “đường truyền miệng” để điều trị hầm bà làng các bệnh như viêm họng, viêm mũi dị ứng, viêm da, đau lưng, gút, thoái hóa khớp, viêm phổi, hen... dưới các dạng bôi, hít, uống, và tiêm... Vậy nhưng, người sử dụng không biết rằng: các thuốc này có thể gây rất nhiều tác dụng phụ nguy hiểm như đái tháo đường, tăng huyết áp, viêm loét dạ dày, đục thủy tinh thể, loãng xương, gãy xương, xuất huyết dưới da, hoại tử chỏm xương đùi, hạ kali máu, dễ bị nhiễm trùng, các vết loét lâu liền... thậm chí là rối loạn tâm thần. Tình hình tồi tệ hơn khi gần đây các thuốc corticoid này được trộn lẫn vào nhiều loại thuốc được quảng cáo là “đông y” chữa bách bệnh. Do suy nghĩ thuốc “đông y” là lành và an toàn nên nhiều người dùng vô tội vạ, và sau một thời gian bị lệ thuộc vào thuốc, đồng nghĩa với các tác dụng phụ càng nặng hơn.

Bụng và đùi có rất nhiều vết rạn da màu đỏ là dấu hiệu của Hội chứng Cushing

Phóng viên: Khi nào người bệnh nên nghĩ đến suy thượng thận cấp, thưa bác sĩ?

TS. Nguyễn Quang Bảy: Trên Tạp chí Hormone and Metabolic Research số 1 năm 2024, một nhóm các chuyên gia người Đức đã đề xuất tiêu chuẩn chẩn đoán Suy thượng thận cấp khi bệnh nhân có ít nhất 1 tiêu chuẩn nhóm A cộng với ít nhất 2 tiêu chuẩn nhóm B như sau:

1. Nhóm A:

- Đã được chẩn đoán suy thượng thận hoặc tiền sử dùng Corticoid để điều trị bệnh khác

- Hạ Natri máu ≤ 132 nmol/l

- Tăng Kali máu

2. Nhóm B:

- Cực kỳ yếu mệt

- Rối loạn ý thức

- Buồn nôn và/hoặc nôn

- Sốt

- Huyết áp thấp với huyết áp tâm thu ≤ 100 mmHg.

Đứng ở góc độ “trông mặt mà bắt hình dong”, những bệnh nhân này thường có đặc điểm chung là biến đổi về hình thể: kiểu mặt tròn đỏ, béo bụng nhưng chân tay lại bị teo (hình ảnh 4 que tăm cắm vào củ khoai), da mỏng và dễ bị bầm tím khi va chạm, bụng và đùi có nhiều vết rạn da đỏ....

PV: Xin cảm ơn bác sĩ!

Diệu Hiền (thực hiện)