78 Đường Giải Phóng, Phương Mai, Đống Đa, Hà Nội
1900.888.866
096.985.1616
Chịu trách nhiệm chính: PGS.TS. Đào Xuân Cơ - Giám đốc bệnh viện
Ngày đăng: 05/02/2010Những ngày gần tết nguyên đán là những ngày bận rộn nhất của mọi người dân buôn bán và mua sắm "Tết". Ngoài đường phố trên các vỉa hè, hàng quán và siêu thị tràn ngập hàng hoá, thực phẩm, thức ăn dự trữ, bánh kẹo, rượu bia là những mặt hàng được bán chạy nhất, gia đình nào cũng mua sắm rất nhiều thực phẩm (TP), rượu bia cho những ngày tết, đầy đủ phong phú và dư thừa.
Những ngày tết, là những ngày mọi người dân thực sự được nghỉ ngơi, giải trí và ăn, uống thoải mái, có lẽ chỉ một số ngành, trong đó có ngành y tế, các bác sĩ, y tá của các khoa Cấp cứu, ngoại, Trung tâm Chống độc vẫn phải trực 24/24 giờ để đối phó cấp cứu cho những bệnh nhân nặng vì ngộ độc thực phẩm, ngộ độc rượu bia, rồi tai nạn chấn thương do "Tết" gây ra vẫn là nhiều nhất, đó là chưa kể đến những nguy cơ tiềm ẩn của bệnh tiêu chảy cấp do phẩy khuẩn tả vẫn dình dập hay bệnh của cúm gia cầm (H5N1), bệnh lợn tai xanh, bệnh tiêu chẩy cấp ở trẻ em vv... đã làm tổn hại tới sức khoẻ thậm trí tử vong của nhiều trẻ em và người lớn ở nước ta, vì thế dự phòng và điều trị ngộ độc cấp do thực phẩm và rượu bia trong những ngày tết là cần thiết.
A. Những yếu tố nguy cơ gây ngộ độc TP và rượu bia trong dịp tết là:
1. Mua và dự trữ quá nhiều TP, rượu bia ví dụ; các loại thịt giò, chả, nem, các loại thuỷ, hải sản, các loại bánh: bánh chưng, bánh ngọt, kẹo, mứt. Sẽ khó khăn về an toàn vệ sinh TP trong việc bảo quản sử dụng đặc biệt các TP đã chế biến sẵn.
2. Ăn nhiều loại TP, uống nhiều loại rượu, bia trong một ngày (nồng độ rượu > 100mg/dl máu), mất cân bằng các chất dinh dưỡng
3. TP không được kiểm soát và không đảm bảo vệ sinh an toàn (không rõ nguồn gốc, rượu giả, có thể nhiễm khuẩn chiếm (50%), nhiễm hoá chất bảo vệ và bảo quản (25%), độc tố có sẵn trong TP (25%) là những yếu tố gây độc cho cơ thể ngay tức khắc hoặc từ từ về sau).
4. Thời tiết thay đổi lạnh quá ở người có tuổi (>50 tuổi) dễ bị viêm phổi, tăng huyết áp, đột quỵ. Nếu nóng quá ngộ độc thực phẩm thường do thức ăn ôi thiu, nhiễm khuẩn.
B. Các nguyên nhân gây ngộ độc TP:
1. Các hoá chất bảo vệ thực vật tồn dư trong các loại rau, quả như (phospho hữu cơ, Clo hữu cơ). Các chất phụ gia ngoài danh mục cho phép, phẩm màu không rõ nguồn gốc (trong xôi gấc bánh, kẹo). TP đã chế biến như giò, chả vẫn còn có hàn the, một chất nguy hiểm cho cơ thể.
2. Các độc chất có sẵn trong một số TP:
3. Ngộ độc TP do nhiễm khuẩn:
TP bị ô nhiễm vi sinh vật chiếm (50%) các nguyên nhân gây ngộ độc TP và thường gây ra những vụ ngộ độc TP hàng chục, hàng trăm người bị cùng một lúc do ăn cùng một loại thực phẩm chế biến ví dụ:
a. Từ thịt và các loại chế biến từ thịt: giò, chả, trứng, tiết canh lòng lợn... vi khuẩn chủ yếu là E.coli, Staphylococcus aureus, clostridium ferfringens, Bacilus cereus, campylobacter jejuni, salmonella. Các vi khuẩn này gây ra ngộ độc bởi nội độc tố của vi khuẩn. Các loại TP trên khi bị nhiễm khuẩn thường do thức ăn lưu trữ lâu, bảo quản không đủ độ lạnh, để quá hạn, quá trình chế biến và bảo quản thực phẩm không sạch nhiễm bẩn từ các dụng cụ vật chứa và nguồn nước, TP nấu chưa chín, nấu lại nhiều lần v.v...
Người bệnh khi bị ngộ độc thường biểu hiện bằng hội chứng viêm dạ dày ruột xâm lấn: đau quặn bụng đi ngoài nhiều lần, phân có máu, nôn mửa, sốt, mệt do thiếu dịch và điện giải.
b. Từ các loại hải thuỷ sản như: tôm, cua, sò hến:
Các sinh vật thường là: vibriohemolyticus, các loại giun, sán kí sinh, khi chế biến chưa đủ nhiệt độ sôi diệt khuẩn.
TP thuỷ hải sản trên còn có thể có các độc tố thần kinh như: saxitoxin, gonyautoxin, brevetoxin, hay axit domoic. Các loại độc tố này gây ra triệu chứng tiêu hoá, lịêt cơ và giảm trí nhớ.
c. Từ các loại rau quả, nguồn nước và TP khác khi bị ô nhiễm các vi khuẩn thường là: shigella, salmonella, E.coli, campylobacter, listeria monocytolica và nguy hiểm hơn cả là phẩy khuẩn tả (Vibrio cholerae ) nhóm huyết thanh O1 là tác nhân gây bệnh lan truyền thành dịch mà hàng ngàn người bệnh ở nước ta đã vừa trải qua, gây bao khó khăn cho ngành y tế, bệnh tuy được ngăn chặn xong nguy cơ tiềm ẩn có thể tồn tại do thói quen ăn rau sống, ăn thuỷ hải sản sống, thức ăn không được nấu chín, nhiễm bẩn nguồn nước, bàn tay bẩn khi ăn v.v...
d. Tuy nhiễn cũng cần phải nói rằng nhiễm khuẩn cúm H5N1 từ gia cầm cũng là bệnh rất rễ xảy ra trong dịp tết, bởi thịt gà và gia cầm khác luôn là mầm bệnh rất dễ bùng phát nhất là khi các nguồn TP này nhập vô tội vạ trong dịp tết mà không được các cơ quan chức năng kiểm soát.
4. Ngộ độc nước uống và các loại rượu, bia:
Ngộ độc rượu có Methanol (pha từ cồn công nghiệp) thì cực kỳ nguy hiểm cho tính mạng người bệnh, nếu cứu sống được thì người bệnh có thể có biến chứng mù mắt suốt đời).
C. Các chẩn đoán ngộ độc TP:
Các triệu chứng cấp tính của ngộ độc TP xảy ra ngay sau khi ăn từ 30 phút chậm hơn là 6 - 10 giờ, thậm chí cũng có thể kéo dài đến 2 - 3 ngày sau mới xuất hiện triệu chứng là tuỳ thuộc vào mỗi tác nhân gây ngộ độc ví dụ:
- Các độc tố, độc chất có trong TP, triệu chứng xuất hiện sớm nhanh hơn.
- Các vi khuẩn, độc tố nấm triệu chứng xuất hiện muộn hơn từ từ hơn
Nhưng dù sớm, dù muộn các triệu chứng thường có là.
a. Nôn, buồn nôn, đầy bụng, đau bụng, ỉa chẩy hay ỉa máu.
b. Khát nước, đái ít, mệt lả, yếu cơ, sốt hay không sốt.
c. Biểu hiện thần kinh cơ (do các độc tố, nội độc tố vi khuẩn, yếu cơ, liệt cơ, lơ mơ, co giật, hôn mê, suy hô hấp).
d. Biểu hiện tuần hoàn: mạch nhanh, rối loạn nhịp tim, hạ huyết áp.
e. Biểu hiện suy gan, suy thận (các độc tố: nấm độc, mật cá chắm).
- Vàng da, vàng mắt, nước tiểu thẫm màu, đau vùng gan, đái ít hay vô niệu.
- Rối loạn chức năng gan và thận trên xét nghiệm
- Các xét nghiệm cơ bản tìm vi khuẩn trong phân, máu và thức ăn, phát hiện độc tố hoá chất trong TP là tốt nhất nhưng có thực hiện với nhiều lý do.
D. Các biện pháp điều trị và dự phòng ngộ độc TP:
1. Các biện pháp điều trị:
Thầy thuốc cần định hướng nguyên nhân gây ngộ độc TP, đánh giá mức độ nặng của người bệnh và nguyên nhân gây ngộ độc TP để có kế hoạch điều trị, theo dõi và thông báo cho đồng nghiệp, cần hiểu rằng:
- Hơn 80% ỉa chảy nhiễm khuẩn ở thể nhẹ và trung bình có thể khỏi không điều trị hoặc đáp ứng với điều trị: bù nước, điện giải và kháng sinh trong vòng 3 - 5 ngày.
- Bệnh nhân mất nước và điện giải nặng: (nôn liên tục, ỉa chảy liên tục), đặc biệt ở lứa tổi trẻ em <2 tuổi và người già cần phải cho nhập viện ngay nếu thấy các dấu hiệu như khát, môi khô, mắt chũng, đái ít, li bì, chướng bụng, sốt hay hạ thân nhiệt.
a. Điều trị cụ thể:
+ cho uống đủ nước: nước cháo muối, bột gạo rang, cho thêm natri, kali và bicacbonat có thể dùng gói chống mất nước điện giải là:
- Orezol (ORS): pha một tới hai gói với một lít nước uống liên tục trước khi chuyển tới bệnh viện.
+ Truyền dịch tại cơ sở y tế : natriclorua 9%0 và glucoza 5% từ 1 - 4 lít /24 giờ cho tới khi duy trì được huyết áp bình thường và đái được bình thường.
- Bicacbonat 14%0 - 500ml nhằm bù ngay lượng bicacbonat bị mất do đi ngoài nhiều lần, điều chỉnh toan chuyển hoá.
- Kaliclorua từ 2 - 6g / 24 giờ (pha truyền trong NaCl 9% hay Gkucoza 5%)
- Theo dõi điện tâm đồ và điện giải máu để điều chỉnh
+ Thuốc giảm đau, băng bó niêm mạc:
+ Kháng sinh chỉ dùng khi bệnh nhân có sốt, phân có máu nhầy mũi, hồng cầu và bạch cầu.
- Nên dùng nhóm Fluoroquinolones như ciprobay 250mgx2 lần /24 giờ x 5 ngày.
- Có thể thay thế bằng: - Bíseptol 2 viên x 2 lần / 24 giờ x 5 ngày hoặc Erythromycin 250 - 500mg x 4 lần/24 giờ x 3 - 5 ngày.
+ Điều trị các tổn thường cơ quan do các nguyên nhân gây độc đặc biệt:
- Nấm độc, cá nóc
- Rượu
Theo chỉ dẫn của chuyên gia Chống độc hay phác đồ hướng dẫn.
b. Các biện pháp dự phòng ngộ độc TP ngày tết:
+ Không nên ăn quá no, uống quá nhiều trong một bữa và trong cả ngày
+ Không nên chế biến nhiều thực phẩm, để tủ lạnh lâu và nấu lại nhiều lần.
+ Không nên ăn nhiều thịt, loại TP rán, chiên có nhiều mỡ dầu, hạn chế TP có đường ngọt.
+ Không nên uống nhiều loại nước ngọt, hạn chế tối đa uống rượu và bia.
+ Thức ăn cần nấu chín, hạn chế rau sống
+ Tránh lạnh, giữ sinh hoạt ngủ và ăn điều độ
Chúc mọi người thưởng thức tuần lễ Tết vui vẻ, khoẻ mạnh và không bị ngộ độc thực phẩm.
GS.TS.
Nguyễn Thị Dụ
TT. Chống độc bệnh viện Bạch Mai
