Theo thống kê, ở nước ta, lao màng não chỉ chiếm khoảng 5% trong số các bệnh lao, nhưng đây lại là thể lao ngoài phổi nguy hiểm nhất có tiên lượng nặng, tỷ lệ tử vong cao và thường để lại di chứng nặng. Nếu nhập viện muộn (khi đã hôn mê sâu), tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân lao màng não lên đến 70-80%. Những người được cứu sống có thể gặp biến chứng nặng nề như sống đời sống thực vật, động kinh, mù mắt, liệt dây thần kinh...

Lao màng não xuất hiện khi vi khuẩn lao đi theo đường máu đến tấn công não và màng não. Căn bệnh này có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi. Ở người lớn, lao màng não thường gặp ở lứa tuổi 20-50, nam bị nhiều hơn nữ. Ở trẻ em, bệnh hay gặp ở trẻ 1-5 tuổi.

Triệu chứng lao màng não giống triệu chứng của nhiều bệnh về não khác

Bệnh khởi đầu với những triệu chứng không đặc hiệu: nhức đầu, chóng mặt, ù tai; có người bị co giật khu trú, liệt, nói sảng, buồn bã... khá giống với các bệnh thông thường như cảm cúm, rối loạn tiền đình, viêm xoang, rối loạn tâm lý. Nhìn chung, các triệu chứng bệnh ở giai đoạn này khó nhận biết nên rất dễ bị bỏ qua. Trong quá trình tiến triển của bệnh, tùy thuộc vào thời gian mắc bệnh sớm hay muộn mà các triệu chứng của lao màng não có thể rất nghèo nàn hoặc phong phú. Tuy nhiên, các dấu hiệu viêm màng não điển hình ngày càng đầy đủ và rõ như: sốt cao kéo dài, tăng về chiều tối; nhức đầu khu trú hoặc lan tỏa, liên tục hoặc thành từng cơn, âm ỉ hoặc dữ dội và tăng khi có những kích thích tiếng động hoặc ánh sáng (nhức đầu kết hợp với tăng trương lực cơ làm bệnh nhân hay nằm ở tư thế co người, quay mặt vào trong tối); nôn (khi tăng áp lực nội sọ) tự nhiên nôn vọt không liên quan tới bữa ăn; rối loạn tiêu hóa như táo bón hoặc tiêu chảy; đau bụng, đau các khớp, đau ở cột sống phối hợp với đau ở các chi; rối loạn cơ thắt gây bí tiểu, tiểu tiện hoặc đại tiểu tiện không tự chủ; liệt các dây thần kinh sọ, liệt các chi, các cơn động kinh cục bộ hoặc toàn thể, các biểu hiện rối loạn tâm thần... Các biểu hiện rối loạn ý thức có thể có với mức từ nhẹ đến nặng (hôn mê). Tuy nhiên, do các biểu hiện này cũng gặp ở các bệnh lý khác về não như u não, xuất huyết não, màng não, viêm màng não mủ, viêm màng não do nấm... nên bệnh nhân và ngay cả thầy thuốc cũng chẩn đoán nhầm, tập trung điều trị các bệnh về não mà bỏ qua việc điều trị lao.

Đối với lao màng não, vi khuẩn lao có thể gây ra những hình thái tổn thương sau: gây viêm và làm tổn thương màng não, chủ yếu màng não ở khu vực nền sọ; gây viêm và làm hẹp động mạch cung cấp máu nuôi dưỡng não, do đó có thể gây tổn thương một vùng của não; gây rối loạn lưu thông của não thất.

Chẩn đoán xác định cách nào?

Chẩn đoán xác định lao màng não là một việc không dễ dàng. Phương pháp xác định hiệu quả nhất (cấy vi khuẩn), tuy nhiên có đến 50% trường hợp bị âm tính giả (có bệnh nhưng xét nghiệm không tìm ra vi khuẩn) do đó bệnh thường được chẩn đoán muộn nên để lại nhiều di chứng và tỷ lệ tử vong cao. Muốn điều trị hiệu quả, cần chẩn đoán và điều trị bệnh ở giai đoạn sớm. Vì ở giai đoạn này tổn thương ở màng não và não nhẹ có thể phục hồi chức năng tốt sau quá trình điều trị.

Điều trị lao màng não

Lao màng não là một thể lao nặng, diễn biến thường cấp tính, khó tiên lượng, với nhiều rối loạn nặng về thần kinh. Do vậy, bệnh nhân cần phải được theo dõi và điều trị tích cực tại bệnh viện. Việc điều trị ngoại trú chỉ nên áp dụng cho những thể rất nhẹ và ở giai đoạn điều trị sau của bệnh. Điều trị lao màng não phải phối hợp kháng sinh chống lao liều cao ngay từ đầu, đủ liều, kéo dài, đủ phác đồ (phác đồ điều trị lao) kết hợp với việc theo dõi tác dụng phụ của thuốc. Đồng thời điều trị nâng cao sức đề kháng toàn thân, kết hợp theo dõi chống biến chứng, di chứng... Thời gian điều trị tấn công thông thường trung bình 2-4 tháng tại bệnh viện cho đến khi dịch não tủy ổn định, gần trở về bình thường. Nếu được phát hiện sớm và không bị kháng thuốc thì thời gian điều trị cũng phải kéo dài 4 tháng thì dịch não tủy mới trở lại bình thường. Nhưng nếu trong quá trình điều trị mà có bất kỳ biểu hiện nào bất thường hoặc có dấu hiệu nặng lên thì phải thay thế phác đồ điều trị thích hợp.

Lời khuyên của thầy thuốc

BS. Hoàng Văn Thái